In 1998 maakte Max Wallace interviews voor de ‘Shoah Visual History Foundation’ Doel was het op video vastleggen van getuigenissen van overlevenden van de Holocaust en ervoor zorgen dat de wereld het nooit meer zou vergeten. Elke week sprak hij met mannen en vrouwen – Joden en niet-Joden – die de nachtmerrie hadden beleefd en op een of andere manier hadden overleefd.

In de vroege ochtend van 26 november 1944 werd het crematorium van concentratiekamp Auschwitz getroffen door een zware explosie die het gebouw volledig verwoestte. De explosie was niet het gevolg van sabotage, zoals de gevangenen dachten, maar kwam uit de koker van SS-chef Heinrich Himmler, de architect van de Joodse genocide – iets wat historici meer dan zestig jaar voor een raadsel plaatste.

Wallace was twee jaar bezig al die afschuwelijke getuigenissen vast te leggen, toen hij hoorde van een man die in een andere Canadese stad woonde en die een heel ander verhaal te vertellen had. In de zomer van 2000 reisde hij, heel nieuwsgierig geworden, naar Toronto waar hij Hermann Landau zou ontmoeten, de laatste nog levende ooggetuige van een ongelooflijke episode in de geschiedenis. Als secretaris van een in Zwitserland gevestigde hulporganisatie was Landau meer dan drie jaar bezig geweest met het in kaart brengen van de activiteiten van een uitzonderlijke groep orthodoxe Joden; zij hadden elke minuut van hun bestaan besteed aan reddingsoperaties waarbij de toch zo betekenisvolle prestaties van Schindler en anderen, die in de geschiedenis bekender zijn geworden, misschien zouden verbleken, zo realiseerde hij zich algauw.

Journalist en Holocaust Max Wallace interviewde overlevenden van de concentratiekampen voor Steven Spielberg’s Shoah Foundation. Tijdens deze getuigenissen ontmoette hij Hermann Landau, de enig overgebleven getuige van tot dan toe onbekende reddingoperaties, opgezet door de Zwitsers orthodox-Joodse Recha Sternbuch. De herinneringen van Landau, samen met materiaal uit recent ontsloten archieven, brachten hem op het spoor van geheime onderhandelingen, uitgedacht door een opmerkelijk trio: de conservatieve oud-bondspresident van Zwitserland, de Finse masseur van Heinrich Himmler en de Zwitserse Recha Sternbuch. Hij laat zien hoe ze Himmler misleidden, die de val van het Derde Rijk zag naderen en een alliantie wilde aangaan met de geallieerden tegen de Sovjet-Unie. Geholpen door clandestiene operaties van de geheime diensten van Zweden en de Verenigde Staten konden ze inspelen op Himmlers geheime wensen en hem ertoe overhalen strikte orders van Hitler te negeren. Hiermee werd in de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog voorkomen dat tienduizenden Joden werden gedood, waardoor Hitlers voornemen de Joden tot de laatste man mee te slepen in de val van zijn Rijk geen werkelijkheid werd.

‘Himmlers geheime deal’ is een uitermate grondig onderzocht en met groot inlevingsvermogen verteld verhaal over moed en doortastend handelen dat een nieuw hoofdstuk toevoegt aan de geschiedenis van de Holocaust. Heel bijzonder.

Max Wallace is een Canadese historicus, gespecialiseerd in de Holocaust. Hij heeft als journalist voor The New York Times gewerkt. Eerder verschenen van hem twee boeken over Kurt Cobain en “The American Axis: Ford, Lindberg and the Rise of the Third Reich”.

Max Wallace, Himmlers geheime deal. Opmerkelijke reddingsoperaties in de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog 440 bladz. Uitg. Spectrum ISBN 9789000345434