Korngolds grootste kritische successen waren op het gebied van opera en filmmuziek. Zijn vroege toneelmuziek weerspiegelde de theatrale bravoure van de opera en anticipeerde op zijn eigen latere filmische technieken. Op de cd ontdekt u “Much Ado about Nothing” op.11 (complete toneelmuziek) en “Der Vampir oder Die Gejagten” (Concertversie).
De joodse componist, Erich Wolfgang Korngold (1897-1957), uit Brünn (Brno), was de zoon van Julius Korngold (1860-1945), die assistent was van de muziekcriticus Eduard Hanslick (1825-1904). Erich werd beschouwd als een wonderkind. Gustav Mahler noemde hem zelfs ‘de nieuwe Mozart’ en Mengelberg omschreef hem ooit als “Een uit de hemel gevallen musicus”. Mahler beval Korngold aan bij Alexander von Zemlinsky, maar Zemlinsky constateerde dat hij Korngold niets meer kon leren. Al op 9-jarige leeftijd ging hij aan het Weense conservatorium bij Robert Fuchs studeren en het Wunderkind werd een protegé van Keizer Franz Joseph. Op 11-jarige leeftijd componeerde de jongen de pantomime “Der Schneemann”. De oorspronkelijke pianoversie werd door Alexander von Zemlinsky georkestreerd en in 1910 werd het werk in een choreografie van de toen heel beroemde, Duitse Zirkus-Clown, Akrobat, Schleuderbrett-Springer, Ballettmeister, en Tanzlehrer der Wiener Hocharistokratie, Carl Godlewski, o.l.v. Franz Schalk, aan de Wiener Hofoper opgevoerd. Erich was toen dertien jaar!
Op 14-jarige leeftijd componeerde hij “Eine Schauspiel-Ouvertüre”, die in première gespeeld werd door Arthur Nikisch. Op 15-jarige leeftijd componeerde hij een Sinfonietta die vaak gedirigeerd werd door Richard Strauss en Felix Weingartner. In 1917 componeerde hij als 20-jarige de “Kaiserin Zita-Hymne”. Tot in de jaren 1930 reisde Korngold heel Europa door. De eerste reizen waren initiatieven van zijn vader, een opvallende gelijkenis met Mozart en zijn vader Leopold. In 1934 kwam Korngold voor het eerst in Hollywood met de opdracht om muziek te componeren bij de film “A Midsummer Night’s Dream”. Daarvoor bewerkte hij de gelijknamige muziek van Mendelssohn. De film was geregisseerd door Max Reinhardt en William Dieterle, met jonge acteurs als James Cagney als Nick Bottom, Mickey Rooney als Puck en Olivia de Havilland als Hermia. De balletscènes werden gechoreografeerd door Bronislava Nijinska. Het was Hollywoods Golden Age.
De muziek voor de Weense productie van Shakespeare’s “Much Ado About Nothing” uit 1920 , die hier in zijn geheel te ontdekken is, is expressief en dramatisch. “Der Vampir”, een psychologische studie van verlangen, verleiding en hebzucht, wordt zelden uitgevoerd, maar blijft een sterk voorbeeld van Korngolds talent voor directe karakterisering.
Het verhaal van Shakespeare’s komedie, gaat over een verliefd paar, Claudio en Hero, dat over een week zal trouwen. In afwachting van hun trouwdag spannen ze samen met Don Pedro, de prins van Aragón, om hun vrienden, Beatrice en Benedick, zover te krijgen dat ze hun liefde voor elkaar bekennen. De buitenechtelijke broer van de prins, Don John, jaloers op zowel Don Pedro’s macht als op zijn genegenheid voor Claudio, is van plan de toekomstige bruiloft te saboteren.
Zoals het goede toneelmuziek betaamt, zijn de individuele stukken van Korngold in “Much Ado About Nothing”, erg gevoelig voor een bepaalde stemming of gemoedstoestand. De ouverture begint met het komisch, amusant en humoristisch. De levendige, behendige ritmes doen denken aan de Italiaanse traditie en componisten als Rossini. Het tweede thema van de ouverture, in sonatevorm, is duidelijk een liefdesthema, dat emotionele warmte geeft zonder in sentimentaliteit te vervallen. Het element van gevaar en kwaadaardige intriges is ook vertegenwoordigd, al was het maar terloops in de wendingen van de doorwerking, maar de vrolijke thema’s krijgen al snel de overhand. Onder de andere stukken zijn er enkele die een directe dramatische en beschrijvende rol hebben, de korte, krijgshaftige Kriegsmusik (Battle Music) bv., De Mars van de Garde (March of the Constables), een plechtige Kirchenszene (Church Scene) en de Funeral Music.
Terwijl de muziek voor “Much Ado About Nothing”, een dialoog aangaat met het stuk en als gelijkwaardige partner voor de toneelactie kan staan, is de ‘discrete toneelmuziek’ (“Eine discrete Bühnenmusik für ein Drama von Hans Müller-Einigen für Singstimme und Ensemble”), bij het toneelstuk “Der Vampir oder Die Gejagten” (‘The Vampire , or The Hunted’) uit 1923, van Hans Müller-Einigen (1882-1950) (foto), de broer van Ernst Lothar, ver verwijderd van deze benadering. Hier begeleidt de muziek de dialoog en toneelactie overal zoals in een film, en niet slechts op een paar plaatsen zoals in “Much Ado About Nothing”, hoewel Korngold zeer precieze aanwijzingen gaf over hoe de twee niveaus moesten worden gecoördineerd. De muziek onderstreept en becommentarieert direct de handeling en is discreet voor zover het op zichzelf geen ruimte inneemt. Dit betekent dat het een onmiddellijke reactie biedt op de actie. Muziek en drama zijn hier zo nauw met elkaar verbonden, dat een concertuitvoering zonder enige kennis van het stuk eigenlijk geen zin zou hebben. Deze concertversie probeert dit weliswaar te verhelpen door een verteller te gebruiken om een idee te geven van de plot.
De plot is nl. een mix van kunstenaarsdrama (een typisch Duits dramatisch genre over de problematische aard van het creatief kunstenaarschap), psychologische studie en een surrealistisch, grotesk verhaal over een beeldhouwer met veel meer ambitie dan talent en zijn wanhopige pogingen om bekendheid te verwerven door een prijs te winnen. De ondersteunende karakters zijn een vroom meisje dat verliefd op hem is, een extreem getalenteerde broer, een invloedrijke, Zwitserse industrieel en zijn vrouw, die gedesillusioneerd is door het leven. Tussen deze personages, ontwikkelt zich een door en door complex web van relaties en een even complexe verhaallijn. Het samenspel van verlangen, verleiding, ambitie en hebzucht wordt aangemoedigd door de vampier uit de titel. Als een onwerkelijke figuur die alleen echt in het onderbewustzijn van de personages bestaat, belichaamt hij hun geheime verlangens en onderdrukte, niet-erkende verlangens.
Het motief van de pop doordringt het hele werk en illustreert niet alleen de constante aanwezigheid van het personage, maar ook de hebzucht die hij vertegenwoordigt, die door alle personages wordt gedeeld. Het thema van het verliefd meisje Marie, biedt het enige effectief contrast. Haar eenvoudige melodie is nl. zo anders dan de groteske muziek van de pop. Daarnaast zijn er enkele licht vervormde dansbewegingen (walsen en foxtrots) die deels als achtergrondmuziek dienen, deels als uitdrukking van het groteske, en een vrij lange, door en door surrealistische, voltooide droomsequentie met een Grieks koor (hier het Holst-Sinfonietta Chorus). Hoewel deze droomsequentie een van de climaxen van het stuk vormt, vormt het niet de finale, maar het is wel het laatste stuk in de toneelmuziek. Het lijkt nl. alsof Korngold slechts bij ongeveer maar de helft van het toneelstuk, muziek heeft gecomponeerd. Van de ontbrekende tweeënhalve akte is geen muziek bewaard gebleven.
De Duitse pianist en dirigent, Klaus Simon, geboren in Überlingen am Bodensee, studeerde muziek, Duits en aardrijkskunde aan de Albert-Ludwigs-Universität in Freiburg. Hij studeerde piano bij Michael Leuschner aan de Freiburg Musikhochschule en volgde later masterclasses bij Aloys Kontarsky, voor piano, en Hans Zender en Johannes Kalitzke voor directie. Simon richtte de Holst Sinfonietta en de Young Opera Company op, en is dirigent van beide groepen. Hij is vooral geïnteresseerd in 20ste-eeuwse muziek en als begeleider initieerde en leidde hij een reeks liedrecitals met muziek van componisten als Arnold Schönberg, Hans Pfitzner, Erich Wolfgang Korngold, Wolfgang Rihm, Paul Hindemith, Frank Bridge, Gustav Holst, Rebecca Clarke, George Crumb en Dominick Argento. Klaus Simon heeft verschillende cd’s opgenomen voor het Naxos-label, heeft ook werken opgenomen van John Adams en, voor het cpo-label, Korngolds laatste toneelwerk, “Die Stumme Serenade”, en Simon heeft ook edities van werken van Gustav Mahler en Schönberg bewerkt voor Universal Edition in Wenen. Deze edities zijn gebruikt voor een aantal optredens en opnames. Een van die arrangementen is Mahlers 4de symfonie voor sopraan en kamerorkest (2007).
Korngold Complete Incidental Music Much Ado about Nothing Der Vampir Hans Jörg Mammel, Tenor Ekkehard Abele, Narrator Holst Sinfonietta Klaus Simon cd Naxos 8.573355