Mozart was 19 jaar toen hij, tussen april en december 1775, vijf charmante, galante en onderhoudende Vioolconcerti componeerde. Maar, hij was zelfs niet eens 15 jaar toen hij begon met het componeren van muziek voor viool en strijkers, die op recepties in Salzburg gespeeld werden als achtergrondmuziek. Een onverzadigbare drang tot onafhankelijkheid zou er weliswaar toe leiden, dat het genie van de jonge componist, openlijk, muzikale vormen zou uitdagen en innoveren met humor en frivoliteit.
Mozarts Vioolconcerto nr. 1 in Bes, K. 207, zou oorspronkelijk gecomponeerd zijn in 1775, toen hij 19 was, samen met de andere vier volledig authentieke vioolconcerti. Analyse van het handschrift en van het papier waarop het concerto werd geschreven, suggereren weliswaar dat de feitelijke datum van compositie 1773 zou kunnen zijn. Het concerto heeft de gebruikelijke snel-langzaam-snel structuur en steekt vol schitterend passagewerk met loopjes van zestiende noten. Het Rondo in Bes, K. 269 voor viool en orkest, is ook verbonden aan dit concerto. Het was bedoeld als vervanging van de finale beweging en was gecomponeerd op aanbeveling van Antonio Brunetti, een violist uit Salzburg. Niettemin wordt het concerto gewoonlijk uitgevoerd met de originele finale, en blijft het K. 269 Rondo een afzonderlijk concertstuk. Het Vioolconcerto nr. 2, twee maanden later dan het eerste gecomponeerd, toont alle kenmerken van de Franse galanterie. Het concerto is bijwijlen briljant en elegant, met extra aandacht voor het orkest. Duidelijkheid en helderheid zijn hier de grootste troeven.
Antonio Brunetti (1744-1786) was een Italiaanse violist, geboren in Napels. In 1776 verving hij Mozart in het hof orkest van graaf Hieronymus von Colloredo (foto) in Salzburg nadat Mozart afstand had gedaan van de plaats. In 1777 werd Brunetti concertmeester in Salzburg. Hij was de zoon van de componist Giovan Gualberto Brunetti maar anders is er weinig over zijn leven bekend. Hij was bevriend met Mozart, die voor hem componeerde. Hij werd echter ook in de brief van Mozart van 9 juli 1778 als een “volledig slechtopgeleide kerel” en in een latere (11 april 1781), als “die grove en smerige Brunetti die een schande is voor zijn meester, voor zichzelf en voor het hele orkest” beschouwd. In november 1778 trouwde hij met Maria Josepha Judith Lipp, dochter van de organist Franz Ignaz Lipp en schoonzus van Michael Haydn, bij wie hij eerder dat jaar een zoon had. Brunetti overleed in Salzburg.
Het Vioolconcerto nr. 3 in G, K. 216 werd gecomponeerd in Salzburg in 1775. Evenals de Concerti nrs. 4 en nr. 5, wordt het gekenmerkt door de galante stijl die Mozart aanvulde met een onuitputtelijke, melodische vinding en diepgaande expressie. Het werk wordt in de correspondentie van Mozart, “Straßburg Concerto” genoemd vanwege “Straatsburg”, een zogenaamde populaire melodie in de finale, een soort van potpourri in Franse stijl.
Het oorspronkelijk Allegro steekt vol inventiviteit en energie en verzamelt verschillende thematische ideeën. Het eerste thema herneemt het ritornello uit de aria van Aminta “Aer tranquillo e dì sereni” uit Mozarts opera “Il re pastore”. Deze opera werd in 1775 besteld voor een bezoek van aartshertog Maximiliaan Frans, de jongste zoon van keizerin Maria Theresia, aan Salzburg. Nadat de 19-jarige Mozart er zes weken aan gewerkt had in het ouderlijk huis aan de voormalige Hannibalplatz in Salzburg, werd “Il rè pastore” in 1775 opgevoerd in het aartsbisschoppelijk paleis.
Twee andere thema’s volgen, de eerste toevertrouwd aan de houtblazers en de tweede aan de violen, die de orkestintroductie completeren. Pas op dit ogenblik maakt de solist zijn entree met het eerste thema, introduceert vervolgens nieuw materiaal, neemt virtuoos deel aan de ontwikkeling, en re-introduceert de orkestfinale. In de tweede beweging (Adagio) bereikt Mozart momenten van grote, lyrische vindingrijkheid en emotie die hij verkrijgt door de twee hobo’s te vervangen door twee fluiten en het gebruik van dempers voor de strijkers. Het eerste thema wordt gepresenteerd door het orkest en vervolgens overgenomen door de solist. Het tweede thema wordt geïntroduceerd door de viool en vervolgens samengevoegd in het orkest dat de beweging zacht beëindigt. Het finaal rondo is gecomponeerd met passages in verschillende ritmes. Het opent met een kenmerkend thema (Allegro) door het orkest, waaruit de naam “Straßburg” is afgeleid. De briljantste passages zijn voorbehouden voor de solist. De afsluiting van het concerto wordt niet overgelaten aan de solo viool, maar aan het gefluister van de hobo’s en hoorns. Bijzonder, bijzonder fijn gespeeld.
Het Adagio in E voor viool en een ensemble bestaande uit twee fluiten, twee hoorns en strijkers, K. 261, werd in 1776 gecomponeerd. Het was waarschijnlijk een vervangingsdeel voor het oorspronkelijk langzame deel van Mozarts Vioolconcerto nr. 5 in A. Het Rondo in C voor viool en orkest , K. 373, werd in april 1781 gecomponeerd. Dit rondo voor viool solo, twee hobo’s, twee hoorns en strijkers, werd echter jaren na de vijf genummerde vioolconcerti gecomponeerd. Er wordt aangenomen dat Mozart beide werken speciaal componeerde voor de violist Antonio Brunetti.
De Amerikaanse violist van Israëlisch-joodse afkomst, Gil Shaham (°1971),werd geboren in Urbana, Illinois, terwijl zijn Israëlische ouders een academische beurs volgden aan de Universiteit van Illinois. Zijn vader Jacob was een astrofysicus en zijn moeder Meira Diskin was een cytogeneticus. Zijn zus is de pianiste Orli Shaham. Zijn broer Shai Shaham is het hoofd van het laboratorium voor ontwikkelingsgenetica aan de Rockefeller University.
Gil Shaham is afgestudeerd aan de Horace Mann School in New York. Toen hij twee was, verhuisde het gezin naar Jeruzalem, waar hij op zevenjarige leeftijd met vioollessen begon aan de Rubin Academy of Music en jaarlijkse beurzen won van de America-Israel Cultural Foundation. Shaham debuteerde als solist met de Jerusalem Symphony op 10-jarige leeftijd. Minder dan een jaar later trad hij op met de Israel Philharmonic, het belangrijkste orkest van Israël. Shaham won de eerste prijs in de Claremont Competition op 11-jarige leeftijd en werd toegelaten tot Juilliard, waar hij studeerde bij Dorothy DeLay en Hyo Kang. Shahams carrière ging vooruit in 1989 toen hij, terwijl hij senior was bij Horace Mann, een zieke Itzhak Perlman verving om de vioolconcerti van Bruch en Sibelius uit te voeren met het London Symphony Orchestra. Hij won de Avery Fisher Career Grant in 1990 en de Premio Internazionale van de Accademia Chigiana in Siena in 1992.
De Engelse klavecinist, fluitist, dirigent en expert op het gebied van oude muziek, Nicholas McGegan (°1950), ontving zijn vroege opleiding op Nottingham High School. Vervolgens studeerde hij muziek aan Corpus Christi College, Cambridge en aan Magdalen College, Oxford. McGegan heeft deelgenomen aan enkele van de vroegste “authentieke uitvoeringen” opnames tijdens de jaren ‘70 als een barokfluitist waaronder de baanbrekende opnames van Christopher Hogwood van symfonieën van Mozart. Hij heeft muziek gedoceerd aan Britse instellingen als King’s College, Cambridge , Oriel College, Oxford en het Royal College of Music. Van 1993 tot 1998 was hij vaste gastdirigent van de Schotse opera in Glasgow .
In de VS was McGegan als artist-in-residence aan de Washington University in St. Louis , te beginnen in 1979, toen hij aanvankelijk was gepland voor een semester in residentie, maar bleef tot 1985. In 1985 werd McGegan muzikaal leider van het Philharmonia Baroque Orchestra in San Francisco en Berkeley, Californië. In 1988 was hij muziekdirecteur van het Ojai Music Festival naast Peter Maxwell Davies en Diane Wittry. Sinds 2013 is hij vaste gastdirigent van de Pasadena Symphony. In oktober 2018 kondigde het Philharmonia Baroque Orchestra aan dat McGegan na het seizoen 2019-2020 zal aftreden als muzikaal leider en laureaat van muziekdirecteur wordt. Van 1991 tot 2011 was McGegan artistiek directeur van het Göttingen International Handel Festival. Hij was muzikaal leider van het Irish Chamber Orchestra van 2002 tot 2005. In 2014 werd hij Artist-in-Association bij het Adelaide Symphony Orchestra. Hij heeft ook langdurige benoemingen gehad bij het Drottningholm Theater, waar hij van 1993 tot 1996 chef-dirigent was, het Milwaukee Symphony Orchestra en het Saint Paul Chamber Orchestra. McGegan richtte ook de kamermuziekgroep de Arcadian Academy op.
Wolfgang Amadeus Mozart Violin Concerte Nr. 1-5 Adagio KV 261 Rondo KV 373 Gil Shaham Violine SWR Symphonieorchester Nicholas McGegan, Dirigent 2 cd SWR19113CD