Vincent Blok ontwikkelt in zijn boek een ecologische ontologie van de aarde in tijden van klimaatverandering. Hij gaat in tegen de filosofische traditie door zijn ontologie niet antropocentrisch, maar eco-centrisch te oriënteren en vervolgens presenteert hij een speculatieve ecologie van de aarde als mogelijkheidsvoorwaarde voor de menselijke bewoning van de wereld. Zijn nieuw perspectief op onze zorg voor de aarde, biedt dan ook relevante inzichten voor de milieu- en techniekfilosofie.

Filosofische ecologie of milieufilosofie is in de vroege jaren ‘70 ontstaan, met het groeiend milieubewustzijn en het ontstaan van de milieubeweging. In de filosofische traditie was de materiële aarde als thema nl. altijd onderbelicht gebleven. Van Aristoteles tot Descartes en van Nietzsche tot Heidegger, bleek de aarde altijd te zijn gedacht vanuit de vorm, vanuit het denken of vanuit de wereld. Hierdoor was de aarde als passief, inert of zelfs niet-bestaand beschouwd, maar niet vanuit zichzelf. In tijden van ecologische crisis en klimaatverandering is deze manier van denken niet langer toereikend, stelt Blok. We moeten naar een nieuwe omgang met de aarde. In zijn “Van wereld naar aarde”, biedt hij daartoe een eerste aanzet.

U leest o.a. over de aarde in de filosofische traditie, de opgave van de filosofie op een bedreigde planeet, de ecologische ontologie van wereld in het antropoceen, (het tijdperk waarin het aards klimaat en de atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activiteit), en over speculatieve ecologie van aarde als herkomst van wereld. “De ervaring van klimaatverandering is relevant voor de filosofische vraag naar de zin van het leven”, schrijft Blok. “Politiek, wetenschap en media”, vervolgt hij, “brachten de afgelopen decennia vele nieuwe inzichten in en rapporten over klimaatverandering voort. Deze maken ons in toenemende mate bewust van de rampzalige gevolgen van klimaatverandering en van de noodzaak van duurzame ontwikkeling om het menselijk leven op aarde veilig te stellen. Onderzoeksrapporten zoals het Living Planet Report van het Wereld Natuur Fonds, (over wereldwijde biodiversiteit en de gezondheid van de planeet), berekenden al in 2012, dat wij momenteel 50% meer grondstoffen gebruiken dan de aarde kan opbrengen. We hebben meer dan twee planeten nodig om onze moderne manier van leven te continueren. Inmiddels buitelen de rapporten van het klimaatpanel ipcc (Intergovernmental Panel on Climate Change) van de Verenigde Naties over elkaar heen met steeds alarmerender gegevens over het smelten van de ijskappen en de verzuring van de oceanen. De mensheid koerst af op een omslagpunt waarna geen herstel meer mogelijk is.”

“De metafysische ervaring van de wereld als geheel van mensen en dingen in tijden van global warming, leidt in dit boek tot een filosofische ecologie van de bedreigde planeet. ‘Wereld’ wordt daarbij opgevat als de dimensie van zin en betekenis van de dingen om mij heen waarmee ik altijd al vertrouwd was”, schrijft de auteur. “Die wereld”, zo vervolgt hij, “is in de geschiedenis van de filosofie al veelvuldig gethematiseerd, maar de aarde als planeet die is ontstaan in de geschiedenis van het universum en die de mogelijkheidsvoorwaarde vormt voor de menselijke bewoning van de wereld, werd daarbij vergeten. De erkenning van die vergeten dimensie van de aarde heeft belangrijke gevolgen voor ons begrip van de wereld en onze plaats op aarde. De metafysische ervaring van global warming laat immers niet de afstandelijke abstracties toe die filosofische reflecties op de zin van het leven zo vaak kenmerken. Er is geen positie in te nemen buiten global warming, we zitten er middenin. Die inclusiviteit bewerkstelligt dat we volledig op onszelf zijn teruggeworpen in ons vragen naar de aarde als noodzakelijke voorwaarde voor onze menselijke bewoning van de wereld.” Zeker lezen!

Vincent Blok (°1970) is universitair hoofddocent filosofie van technologie en verantwoorde innovatie bij de leerstoelgroep Filosofie van Wageningen Universiteit. Van 2002 tot 2006 bekleedde hij verschillende managementfuncties in de zorg. In 2006 werd hij directeur van het Louis Bolk Instituut, een internationaal onderzoeksinstituut op het gebied van biologische en duurzame landbouw, voeding en gezondheidszorg, en in 2005, promoveerde hij in de wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden met als afstudeerrichting techniekfilosofie. Samen met 6 PhD’s en 4 Post-doc’s is Blok betrokken bij verschillende (Europese) onderzoeksprojecten op het gebied van technologiefilosofie, biobased & circulaire economie en verantwoorde innovatie, en hij coördineert de natuuronderzoekslijn van het programma Ethics of Socially Disruptive Technologies (ESDIT). Zijn boeken omvatten Ernst Jünger’s Philosophy of Technology. Heidegger en de poëtica van het antropoceen (Routledge, 2017), Heidegger’s concept van filosofische methode (Routledge, 2019), en The Critique of Management. Toward a Philosophy and Ethics of Business Management (Routledge, 2022). Blok publiceerde meer dan honderd artikelen in hoog aangeschreven filosofische tijdschriften zoals Environmental Values, Business Ethics Quarterly, Synthese en Philosophy & Technology, en in multidisciplinaire tijdschriften zoals Science, Journal of Cleaner Production, Public Understanding of Science en Tijdschrift voor verantwoorde innovatie.

Vincent Blok Van wereld naar aarde Filosofische ecologie van een bedreigde planeet 239 bladz. Uitg. Boom ISBN 978 90 2444 504 2