Dit uitzonderlijk boek uit 1452, gepubliceerd in 1485, was hét startpunt voor de architectuurtheorie van de renaissance en was tot in de 19de eeuw hét boek van de westerse architectuur. Het was met name de basis voor architectuurtraktaten van latere eeuwen, zoals die van Serlio, Palladio en Scamozzi. “Over de bouwkunst” van Leon Battista Alberti is er nu voor het eerst in Nederlandse vertaling.
Alberti’s verhandeling over de bouwkunst stond aan het begin van een bijzonder rijke traditie van leerboeken en verhandelingen over de aard van de ‘ware’ architectuur, een traditie die tot in onze tijd onverminderd doorloopt. Alberti’s uitgangspunt dat het wezen van de architectonische schoonheid niet van het ornament afhankelijk is, maar in de maatvoering van het gebouw zelf schuilt, is daarbij van alle tijden gebleken.
Leon Battista Alberti, in 1404 in Genua geboren, was een van de hoofdfiguren uit de Italiaanse renaissance. Hij was schrijver, filosoof, schilder en architect, en theoreticus van de architectuur, de schilderkunst en de beeldhouwkunst. Zijn De re aedificatoria (Over de bouwkunst) uit 1452, kan worden gezien als een tegenhanger van de Tien boeken over architectuur van de Romeinse architect Vitruvius (foto’s) en geldt met zijn logische samenhang van de wetmatigheden in de perspectief, als het startpunt van de architectuurtheorie van de renaissance. Alberti baseerde zich voor zijn eerste samenhangede theorie over het gebruik van de vijf ordes sinds de oudheid, op ruïnes of bouwwerken die overgeleverd waren via oude literatuurbronnen, o.a. van Plato en Aristoteles. Dankzij hem verrezen er grootschalige paleizen all’antica.
Hij benadrukte dat architectuur geen handwerk is, maar een intellectuele discipline en een maatschappelijke kunst, waarvoor twee vaardigheden onontbeerlijk zijn, schilderkunst en wiskunde. De architectuur moest de maatschappelijke en politieke orde van de samenleving weerspiegelen. Zo ontwikkelde Alberti voorstellen voor nieuwe, moderne gebouwtypen, waaronder gevangenissen en ziekenhuizen. Zelf ontwierp hij gevels van het Palazzo Rucellai en van de Santa Maria Novella (foto) in Firenze, de San Francesco-kerk (Tempio Malatestiano) in Rimini, en de San Sebastiano en Sant’Andrea (foto) in Mantua.
Na de omlijning, materialen en de uitvoering van het werk in de eerste drie boeken besproken te hebben, heeft Alberti het over openbare bouwwerken en bouwwerken met een privaat karakter, het ornament, verfraaiing van gewijde gebouwen, van openbare profane gebouwen en van particuliere gebouwen, en tot slot, in boek X, over het restaureren van gebouwen. Over de bouwkunst verschijnt als luxe gebonden editie met leeslint. De Re Aedificatoria werd vertaald door Gerard Bartelinken en van een uitgebreid, ontzettend interessant nawoord voorzien van Koen Ottenheym, geïllustreerd met kleurenfoto’s. Niet te missen!
Leon Battista Alberti, Over de bouwkunst 616 bladz. geïllustreerd uitg. Boom ISBN 9789024446827