Totalitarisme is geen historische toevalligheid. Het is het logisch gevolg van een waanachtig geloof in de almacht van het menselijk verstand; het is het symptoom bij uitstek van de Verlichtingstraditie. Dit boek presenteert in dialoog met Hannah Arendt, een glasheldere psychologische analyse van de historische opkomst van totalitarisme en het ermee verbonden fenomeen van massavorming.
Het recht op privacy kalft af, (zelf)censuur neemt in snel tempo toe, de gezondheid van het individu wordt meer en meer een staatszaak, het aantal intrusieve acties om kwetsbaarheden en/of zwakke plekken te benutten door veiligheidsdiensten, stijgt exponentieel – de laatste decennia vergroot de greep van de overheid op het privéleven van het individu hand over hand. Het door Hannah Arendt opgeroepen dystopisch toekomstbeeld dat na de val van het nazisme en het stalinisme een nieuw soort totalitarisme zou oprijzen, geleid door saaie bureaucraten en technocraten, tekent zich merkwaardig realistisch af aan de maatschappelijke horizon.
Het boek biedt ook een scherpe maatschappijkritische analyse van fenomenen als de woke cultuur, (van het Afro-Amerikaans-Engelse “woken up”; wakker geworden), een term die verwijst naar activistische bewustwording van racismeproblematiek en sociaal onrecht jegens minderheden in de samenleving, de klimaatbeweging en de angstcultuur die tot een hoogtepunt kwam tijdens de coronacrisis.
Het boek is opgesplitst in 3 delen, wetenschap en haar psychologische effecten, massavorming en totalitarisme en voorbij het mechanistisch wereldbeeld. “In de finale analyse”, zo lezen we, “is totalitarisme het logisch gevolg van het mechanistisch denken en het ermee verbonden waanachtige geloof in de almacht van het menselijk verstand. Als dusdanig is het ook hét symptoom bij uitstek van de Verlichtingstraditie. Meerdere auteurs hebben deze stelling naar voren geschoven, maar een psychologische analyse ervan ontbreekt tot op heden. Dit boek komt aan die lacune tegemoet. We zullen het symptoom van het totalitarisme analyseren en het situeren binnen de ruimere logica van het maatschappelijke proces waar het deel van uitmaakt. 
In deel 1 van dit boek (hoofdstukken 1 tot 5) bespreken we hoe het dominante mens- en wereldbeeld – de mechanistisch-materialistische ideologie- precies die maatschappelijke-psychologische toestand creëert waarop massavorming en totalitarisme gedijen. In deel II (hoofdstukken 6 tot 8) bespreken we het eigenlijke proces van massavorming en het verband ervan met totalitarisme. In deel III (hoofdstukken 9 tot 11), ten slotte, gaan we op zoek naar hoe we het huidige mens- en wereldbeeld kunnen overstijgen zodat de symptomatische oplossing van het totalitarisme overbodig wordt. Deel I en deel III van dit boek verwijzen eigenlijk slechts in de marge naar totalitarisme.”
Mattias Desmet is professor klinische psychologie aan de Universiteit Gent. Hij heeft een psychoanalytische praktijk en is auteur van “The pursuit of objectivity in psychology” en “Lacan’s logic of subjectivity”.
Mattias Desmet De psychologie van totalitarisme 272 bladz. uitg. Pelckmans ISBN 978 94 6401 539 3