“Een sprong in het duister”, (“Sprung ins Dunkle”) was de verzuchting van de Duitse kanselier, Bethmann Hollweg, in juli 1914, toen hij dacht aan de mogelijkheid van een oorlog. De Eerste Wereldoorlog, die als een orkaan over Europa trok, zou het continent ontredderd achterlaten. Het was de ‘oercatastrofe van de twintigste eeuw’, de oorsprong van de ontsporing in extreem geweld, dictatuur en de uitroeiing van hele bevolkingsgroepen.
Waarom bleven de miljoenen frontsoldaten van de Grote Oorlog, beroofd van het laatste greintje roem, in de strijd geloven? De oorzaken en het verloop van de Eerste Wereldoorlog zijn nog altijd raadselachtig. Waarom gingen de naties en hun legers maar door? Waarom waren de generaals niet vindingrijker in het beëindigen van de slepende loopgravenoorlog? De Eerste Wereldoorlog was een wereldbrand die in nevelen gehuld blijft. Maar, de belangstelling voor de Eerste Wereldoorlog, de eerste echt totale oorlog, lijkt ook na meer dan honderd jaar alleen maar toe te nemen.
Het boek “Sprong in het duister”, gaat over de vraag hoe de Eerste Wereldoorlog, Duitsland heeft veranderd. Dassen toont aan dat het Duits Keizerrijk vóór 1914, de potentie had om zich te ontwikkelen in de richting van een moderne, democratische samenleving, waarin bijvoorbeeld de Joden goed geïntegreerd zouden zijn. Tijdens de oorlog echter radicaliseerden de legerleiding en de rechts-nationale krachten en ontaardde de strijd onder leiding van legerleider Erich Ludendorff in een meedogenloze, totale oorlog. Het gevolg was dat Duitsland, verdeelder dan ooit uit de oorlog tevoorschijn kwam. De erfenis van de oorlog voor de Weimarrepubliek (1918-1933) was zwaar, maar toch was de eerste democratische republiek op Duitse bodem niet gedoemd om te mislukken. Dassen laat overtuigend zien dat we de Duitse geschiedenis vóór 1933 niet uitsluitend moeten bezien als een voorportaal tot Hitlers Derde Rijk en aanloop tot de Tweede Wereldoorlog.
Centraal in dit boek staat de vraag naar de plaats van de Eerste Wereldoorlog in de Duitse geschiedenis. Het gaat dan vooral om de relatie van deze oorlog met de voor- en naoorlogse historie. Duitsland rond 1910 was een heel ander Duitsland dan in pakweg 1920, toen het bijna door een burgeroorlog werd verscheurd. Pas door de oorlog zelf vond er een proces van radicalisering plaats dat zo’n zware hypotheek zou leggen op de periode na 1918. Omdat Nederland erin slaagde tijdens de ‘Grote Oorlog’ neutraal te blijven, denken veel Nederlanders nog steeds dat zijn betekenis niet zo groot is geweest. ‘Sprong in het duister’ maakt komaf met deze illusie en met de clichés rond deze oorlog.
Het boek is onderverdeeld in 3 uitgebreide delen over Duitsland aan de vooravond van de oorlog, Duitsland tijdens de oorlog en Duitsland na de oorlog. Na een al meteen heel interessante inleiding over de plaats van de Eerste wereldoorlog in de geschiedenis van Duitsland, volgt in Deel 1, de bespreking van het autoritair, militaristisch en radicaal nationalistisch Duitsland, het democratisch en liberaal Duitsland, de joden in het Keizerrijk, en de illusie van een korte oorlog?.
In het tweede deel heeft de auteur het over de stemming in Duitsland in de zomer van 1914, de mythe van de Volksgemeinschaft, de positie van Wilhelm II en Bethmann Hollweg (foto), de dominante rol van Ludendorff, de onbeperkte duikbotenoorlog en de val van Bethmann Hollweg, de Deutsche Vaterlandpartei, de oorlogseconomie, de revolutie van november 1918 en de groei van het antisemitisme. In het derde deel, over de periode 1918-1923, bespreekt Patrick Dassen de erfenis van de oorlog, democratische, liberale en de rechts-nationale krachten, en het antisemitisme tussen 1918 en 1923. Tot slot, een handige chronologie. Een meesterwerk. Zeker lezen!
Patrick Dassen Sprong in het duister, Duitsland en de Eerste Wereldoorlog 524 bladz. uitg. Van Oorschot ISBN 9789028222137