Briljant Classics gaf een bijzondere cd uit met de muziek van en rond Schönbergs “Verklärte Nacht”. Qua samenstelling hoogst origineel, qua uitvoering helaas niet hetzelfde niveau.

Specialist Carnelli

Het idee voor de cd kwam tot stand toen dirigent en schrijver Alessandro Maria Carnelli onderzoek deed voor “Il labirinto e l’intrico dei viottoli” (“Het labyrint en doolhof van steegjes”), zijn indrukwekkend, nieuw boek over Schönbergs “Verklärte Nacht”. Carnelli, één van de grote specialisten van Schönbergs “Verklärte Nacht”, kwam tot de ontdekking dat de inspiratie voor dit prachtig werk vanuit diverse, heel interessante bronnen kwam. De cd presenteert de muzikale inspiratie die uiteindelijk tot één van de belangrijkste fin-de-siècle composities leidde.

Van Bach tot Schönberg

“Verklärte Nacht” is een symfonisch gedicht voor strijksextet, gebaseerd op het gelijknamig gedicht van Richard Dehmel (1863-1920). Schönberg componeerde het in 1899, bewerkte het in 1917 voor strijkorkest, en reviseerde deze versie nogmaals in 1943. Beluister deze laatste, opgenomen door Karajan in 1973 (Deutsche Grammophon ‎457 721-2). Alessandro Maria Carnelli volgt op de cd de muziek van verschillende componisten die stilistisch geleid heeft tot Schönbergs laat romantisch meesterwerk. Het omvat o.a. “Ricercar a 6” uit Bachs “Musikalisches Opfer”, composities van zijn vriend Zemlinsky en van zijn idool Brahms en daarnaast is er ook Alban Bergs “De Nachtegaal”. Na een aantal fragmenten uit het eerste ontwerp, volgt dan het meesterwerk zelf.

Invloeden

Altijd gefascineerd door contrapunt zoals later bleek uit zijn vernieuwende, contrapuntische twaalftoonstechniek of dodecafonie, was Schönberg in het bijzonder gefascineerd door dit aspect in de muziek van J.S. Bach. Tot de componisten die Schönberg beïnvloedden behoorde Brahms, die zelf twee strijksextetten componeerde, en die ook Schönbergs leerling Alban Berg beïnvloedde. Zemlinsky werd heel hoog aangeschreven door Schönberg. Hij huwde met Zemlinsky’s zuster Mathilde en hij en zijn schoonbroer componeerden voor strijksextet. In 1898 componeerde Zemlinsky bv. “Maiblumen blühten überall” op Dehmels gedicht “Die Magd”, een compositie voor strijksextet en sopraan. Schönbergs compositie “Verklärte Nacht” werd geboren uit de gecombineerde invloed van muziek van deze componisten en door de ontdekking van Dehmels gedicht “Verklärte Nacht” uit zijn bundel “Weib und Welt” (1896).

Alles voor strijksextet

De composities op de cd zijn geordend in vier chronologische hoofdstukken, “The ancestors”, “From Brahms to Schoenberg and beyond”, “Zemlinsky : Friend, Teacher, Collegue” en “Towards Verklärte Nacht”. Na het Ricercar a 6 uit het “Musikalisches Opfer” BWV 1079 van J.S.Bach, volgen liederen, gekozen en gearrangeerd voor strijksextet door Carnelli. Het zijn bewerkingen van de liederen “Liebestreu” op. 3 nr. 1 uit 1853 op tekst van Robert Reinicke van Brahms, “Der Wanderer” op. 6 nr. 8 uit 1903-1905 op tekst van Nietzsche van Schönberg, en Alban Bergs “Die Nachtigall” op tekst van Theodor Storm uit zijn “7 frühe Lieder” (1907). Onder de titel “Ein Stück aus dem Leben eines Menschen” volgt dan “Schicksal” en “Maiblumen blühten überall” van Alexander von Zemlinsky. Bijzonder origineel en interessant is dat dan drie fragmenten volgen die Schönberg voor strijksextet componeerde, “Toter Winkel”, “Ein Harfenklang” en een “Fragment in g-moll”. Dan volgt de opname van zijn “Verklärte Nacht” op. 4 en twee fragmenten die Carnelli reconstrueerde op basis van het handschrift van Schönberg, vier minuten muziek uit de “Urfassung”, de eerste versie van wat Schönbergs “Verklärte Nacht” zou worden.

Te weinig passie

Helaas mist de uitvoering de warme, laat romantische fin-de-siècle lyriek. De uitvoering van de diverse werken is eerder eentonig, o.a. omdat de duidelijke stemvoering bij zowel Bach als bij Schönberg enigszins ontbreekt. De expressie, uitspraak en lyriek van de zangeres in de liederen zijn ook niet voldoende. Nochtans heeft de mezzo Gabriella Sborgi reeds heel mooi Brahms liederen en Wagners Wesendonck Lieder gezongen. De uitvoering van “Verklärte Nacht” mist de extreem gespannen, passionele, hart verscheurende tot zeer dramatische emotionaliteit. Dit is bijzonder jammer. Maar, gezien de uitzonderlijk interessante samenstelling van de cd, mag ze niet ontbreken in uw persoonlijke collectie.