Engelands noodlottige, geografische nabijheid tot Europa zorgt voor een millennia-lange haat-liefdeverhouding. Ian Morris beschrijft de tienduizendjarige geschiedenis van de Britse relatie met Europa, zoals deze is veranderd in de context van een globaliserende wereld. Een historische kijk op de rol van het Verenigd Koninkrijk in Europa en de wereld in de nasleep van de Brexit, een geschiedenis van 10.000 jaar!
Toen Groot-Brittannië in 2016 stemde om de Europese Unie te verlaten, beschuldigden de 48 procent die wilde blijven en de 52 procent die wilden vertrekken elkaar van domheid, fraude en verraad. In werkelijkheid herhaalde het Brexit-debat slechts een script dat tienduizend jaar eerder was geschreven, toen de stijgende zeeën de Britse eilanden fysiek van het Europese continent scheidden. Sindsdien is geografie het lot geweest, maar het zijn de mensen die mogen beslissen wat dat lot betekent.
Ian Morris, de veelgeprezen auteur van “Why the West Rules―for Now, The Patterns of History, and What They Reveal About the Future” (foto), beschrijft in zijn driedelig boek hoe technologie en organisatie de arena van Groot-Brittannië gestaag hebben vergroot en hoe de mensen hebben geprobeerd dit in hun voordeel om te zetten. Gedurende de eerste vijfenzeventighonderd jaar waren de Britten nooit meer dan kleine spelers aan de westelijke rand van een Europees toneel, die worstelden om een rol te vinden tussen grotere, rijkere en meer geavanceerde continentale rivalen. Tegen 1500 hadden echter nieuwe soorten schepen en regeringen het Europese toneel veranderd in een Atlantisch toneel; met het Engelse Kanaal dat nu als een barrière fungeert, transformeerde Engeland de Britse eilanden in een Verenigd Koninkrijk dat een wereldwijd imperium creëerde. Dankzij de snelle globalisering wordt Groot-Brittannië sinds 1900 overschaduwd door Amerikaanse, Europese en in toenemende mate Chinese actoren.
“Geography Is Destiny” gaat niet zozeer over geografie als wel over geostrategie. Morris stelt nl. dat de geschiedenis van de Britse eilanden het grootste deel van zijn tijd ging over hoe we omgingen met wat er vanuit Europa op ons afkwam, of het nu ideologieën, veroveraars, technologieën of handelaren waren. Bij het proberen zijn plaats in een wereldeconomie te vinden, heeft Groot-Brittannië op alle verkeerde plaatsen gezocht. Het tienduizend jaar durende verhaal dat krachtig is opgetekend door Geography Is Destiny laat zien dat de grote vraag voor de huidige eeuw niet is wat te doen met Brussel, het is wat te doen met Peking. 
Als de macht en rijkdom van het Westen naar het Oosten verschuiven, ligt de toekomst van het Verenigd Koninkrijk dan bij Europa, of toch bij de rest van de wereld? Aan de hand van nieuw bronmateriaal onderzoekt Ian Morris hoe de veranderingen in de geografie, migratie, politiek en technologie leidden tot de transformatie van een Europeesgeoriënteerde staat in een van de belangrijkste spelers in het centrum van de wereldmacht, handel en cultuur. In Het lot van de geografie toont Morris aan dat de situatie rondom de Brexit niet alleen iets van vandaag de dag is. In werkelijkheid volgde het Brexit-debat slechts een script dat achtduizend jaar eerder was geschreven, toen de stijgende zeeën de Britse eilanden fysiek van het Europese continent scheidden.
Morris vertrok voor zijn drie monumentale hoofdstukken over de historische wortels van de Brexit, van 3 kaarten, de Herefordkaart (Hereford Mappa Mundi) (foto), van kort na 1300, geschilderd door Richard van Haldingham en Lafford, de kaart van Mackinder en de Geldkaart. De cirkelvormige Hereford kaart, getekend op een dierenvel, die Engeland afbeeldt als slechts een stukje aan de rand van een door Europa gedomineerde wereld met als middelpunt Jeruzalem, geeft een goed beeld van het toneel waarop het verhaal van Groot-Brittannië zich afspeelde in de 7.500 jaar tussen de scheiding van het continent rond 6000 v.Chr. en John Cabots reis naar Newfoundland in 1497 n.Chr. De tweede kaart is de kaart van Mackinder uit 1902, waarop de keizerlijke Britse eilanden als het nieuwe Jeruzalem te zien zijn, met als middelpunt de wereldcontinenten eromheen.
De Britse geograaf en politicus, Halford John Mackinder (1861-1947) (foto) zag het Euraziatisch continent als “Heartland” waarbij het centrum van dit continent zich bevond in Oost-Europa (heartland theory). Morris’ derde kaart, de Geldkaart of Churchills kaart, afkomstig uit het Pentagon in de jaren ‘90, toont 4 cirkels van wereldwijde rijkdom, met de Britse eilanden op het snijvlak van de Engels sprekende volkeren, het Brits gemenebest en het Britse Rijk, en een verenigd Europa, en de Sovjet-Unie in een afzonderlijk cirkel.
“Geography is Destiny” vertelt de geschiedenis van Groot-Brittannië, van de fysieke scheiding aan het einde van de ijstijd tot de eerste flikkeringen van een Verenigd Koninkrijk, de strijd om de Atlantische Oceaan en de opkomst van de Pacific Rim. In “Het lot van een eilandenrijk”, leest u o.a. over Seneca die een kredietcrisis in de 1ste eeuw veroorzaakte, over de connectie tussen Stonehenge en het World Economic Forum en de potentiële identiteit van Robin Hood, en wanneer Londen wetten maakte om poepen op straat te verbieden. U ontdekt een vergelijking tussen Willem de Veroveraar en Hitler en tussen Groot-Brittannië in 1216 met Griekenland in 2010, en u leest over de afstandelijkheid van Castlereagh op het congres van Wenen en het ‘prachtig isolationisme’ van Lord Salisbury. Dit met verve en humor geschreven boek vol fascinerende kennis, scherpe analyses en fascinerende details, is een indrukwekkende combinatie van geschiedenis, memoires en actuele gebeurtenissen, en is zowel educatief, stimulerend als provocerend. Een monument! “Geography is Destiny, Britain and the World: A 10,000-Year History” werd vertaald door Fred Reurs, Marike Groot en Sander Brink.
De Engelse historicus en archeoloog, Ian Morris (°1960), studeerde aan de universiteiten van Birmingham en Cambridge en is hoogleraar Klassieke Oudheid en Geschiedenis (Jean and Rebecca Willard Professor of Classics) en directeur van het Archaeology Center aan Stanford University, en heeft opgravingen geleid in Griekenland en Italië. Hij schreef wetenschappelijke boeken waaronder “The Measure of Civilisation”, “War: What Is It Good For?” en het veelgeprezen meesterwerk, “De val van het Westen, Hoelang houdt de westerse dominantie nog stand?” (Spectrum)
Ian Morris Het lot van een eilandenrijk, hoe de geografie de geschiedenis van Groot-Brittannië al 10.000 jaar bepaalt 650 bladz. geïllustreerd uitg. Unieboek | Het Spectrum ISBN 9789000354917