Herfried Münkler neemt u in zijn boek mee op reis door de dynamische wereld van drie fascinerende en toonaangevende denkers en hun nog steeds geldende, controversiële invloed op onze tijd.

Het nieuw boek van Herfried Münkler gaat over de drie grote Duitsers van de 19e eeuw: Wagner, Marx en Nietzsche en de impact van hun werk over de hele wereld. Alle drie kampten ze met ziektes die een grote impact hadden op hun werk. De voortdurend extravagante Wagner deelde de revolutionaire aspiraties met de bijna permanent overbelaste Marx. Wagner kon verwijzen naar praktische ervaring met straatgevechten in Dresden, terwijl Marx sociale verandering wetenschappelijk analyseerde. Wagner zag operamuziek niet alleen als entertainment, maar keek ook van het podium naar het publiek met als doel hen van hun onoplettende afleiding, naar hun geconcentreerde aandacht te leiden. Wagners extreem hoge werkdruk ging gepaard met perfectionistische zelfmarketing. In Ludwig II, koning van Beieren, had hij de ideale geldbron voor zijn projecten gevonden. Nietzsche verachtte burgers en bourgeoisie zelfs meer en fundamenteler dan Marx en Wagner. Deze laatste kwam steeds meer in het reine met de bourgeoisie. In het eerste hoofdstuk (“Nabijheid, distantie, afkeer”) slaagt Münkler erin om de nabijheid, de afstand, maar ook de afkeer tussen hen drie in beeld te brengen.

Het antisemitisme dat in de 19^de eeuw hoogtij vierde, was bij alle drie aanwezig, zij het met verschillende accenten (De Europese Joden bij Marx, Wagner en Nietzsche – hfdst.8). Echte nabijheid, zelfs vriendschap, verbond Nietzsche en Wagner en Nietzsche was Wagners eerste ‘begrijper’. Alle drie hadden ze te maken met Goethe, Hegel, Feuerbach en Heine. Dit laatste werd bewonderd door Nietzsche, Marx en Wagner ontmoetten Heine persoonlijk in Parijs. Nietzsche was geïnteresseerd in het presenteren van zijn gedachten in een taal die voor iedereen begrijpelijk was, bijna literair, wat voor een filosoof geenszins vanzelfsprekend was. Het werk van Marx was gebaseerd op de verwerking en analyse van het mislukken van de revolutie van 1848 en wat dit voor hem betekende. Verbazingwekkend genoeg namen Marx en Nietzsche volgens Münkler nauwelijks notitie van elkaar.

Marx, Wagner en Nietzsche hebben de 19^de – en 20^ste  eeuw sterk beïnvloed. Als tijdgenoten die geconfronteerd met bewondering, afwijzing of onwetendheid, tegenover elkaar stonden, leefden zij in een tijd van enorme wetenschappelijke diversiteit en sociale dynamiek en hun tegenstellingen leidden tot het hart van de Duitse ontwikkeling (“Het grote omwentelingsproject: maatschappij, kunst en waardesysteem” – hfdst.9). Herfried Münkler volgt deze drie fascinerende figuren en roept zo een heel tijdperk op. Hij beschrijft de verbazingwekkende parallellen in het leven van Marx en Wagner, deelname aan de revolutie van 1848, vlucht, verdrijving en ballingschap, allerlei soorten beroering en vervolgens de creatie van een opmerkelijk werk, de vorming van een grote aanhang. Nietzsche, die wat jonger was, was een filosofische gebeurtenis. Net als Marx vormde hij generaties. Alle drie doorbraken ze de conventies van de burgerlijke wereld, creëerden ze iets nieuw dat vervolgens een andere, onverwachte realiteit werd: de zo veelbelovende, rijke Duitse 19e-eeuwse overgang naar een tijdperk van uitersten, van politieke catastrofes (“Bourgeois, proletariërs, middelmatigen: drie maatschappijanalysen” – hfdst.7). Een spannend boek over drie grote denkers, de signatuur van de moderne wereld en de Duitse mentaliteit.

Marx, Wagner en Nietzsche ontwikkelden hun revolutionaire ideeën in de 19^de eeuw (“Mislukte revolutie, geslaagde Rijksstichting: Duitsland als politiek-cultureel projectiescherm” – hfdst.4). Herfried Münkler bracht deze drie fascinerende figuren op een sublieme wijze bij elkaar. Hij wijst op hun overeenkomsten en verschillen en roept daarmee een heel tijdperk op dat vele aardverschuivingen kende, zowel politiek, economisch als maatschappelijk, maar ook esthetisch en psychisch. Marx was uit op de revolutie van de sociaaleconomische verhoudingen, Wagner op culturele regeneratie en Nietzsche op de schepping van een nieuwe mens. Münkler laat zien dat wij in onze tijd de ideeën van Marx, Wagner en Nietzsche opnieuw moeten interpreteren om ze tot ons te laten spreken. Genuanceerd, kritisch en helder werpt hij nieuw licht op drie grootmeesters, wier ideeën kunnen dienen ‘als reflectieruimte voor de omslagen in de 21^ste eeuw’, met zijn nieuwe tendensen tot ongelijkheid en kritiek op het kapitalisme (Marx), de opkomst van nieuw nationalisme en antisemitisme (Wagner), en vragen over de plaats van het individu in een wereld beheerst door massamedia (Nietzsche).

Münkler schreef een uiterst verhelderende caleidoscoop van historische ideeën en een theoretisch panorama van de 19de eeuw. Het boek van deze waarschijnlijk bekendste politicoloog van Duitsland, is meer dan een drievoudige biografie. Het is een belangrijk stuk geschiedenis van de Duitse mentaliteit, vermakelijk, opmerkzaam en deskundig. Münkler maakt op onconventionele wijze complexe verhoudingen inzichtelijk en weet op een fascinerende en onderhoudende wijze de ideeënwereld te verbinden met de respectievelijke biografische tegenstellingen. Analytisch en toch elegant verteld, verrijkend en verruimend. Meesterlijk! “Marx, Wagner, Nietzsche: Welt im Umbruch” werd vertaald door Peter claessens.

Herfried Münkler (°1951) is een invloedrijke Duitse politicoloog en veelgevraagd commentator over wereldpolitiek. Hij is emeritus hoogleraar politieke wetenschappen aan de Humboldt-Universität in Berlijn. Veel van zijn boeken gelden als standaardwerken, zoals Machiavelli (2004), Die Deutschen und ihre Mythen (2009) en Der Grosse Krieg (2013). Vertaler Peter Claessens is classicus, filosoof, auteur en vertaler en schreef uitgebreid over de filosofie en receptie van Friedrich Nietzsche.

Herfried Münkler Marx, Wagner, Nietzsche – Het tijdperk van de revoluties  576 blz. Boom uitgevers Amsterdam ISBN 9789024446179