In de 17^de eeuw had het Rome van Caravaggio en zijn tijdgenoten een enorme aantrekkingskracht op Nederlandse kunstenaars. Maar, eenmaal in de Italiaanse stad aangekomen, kregen die kunstenaars vaak te maken met tegenslagen, armoede, buitenlandse concurrentie, geweld en zelfs moordpartijen. Om weerstand te bieden aan deze beproevingen, zochten ze steun bij elkaar. Zo ontstond het kunstgenootschap… de Bentvueghel. De tentoonstelling in het Centraal Museum in Utrecht en het bijbehorend boek, nemen u mee naar deze onstuimige periode in Rome.

Rond 1620, verenigde een groep Nederlandse kunstenaars, velen uit Utrecht, zich in Rome in een broederschap. Zij noemden zichzelf de Bentvueghels. De naam verwees naar hoe de leden zichzelf zagen, als een ‘bende vogels’, die zich niet liet leiden door geldende regels en conventies. De Bentvueghels waren het o.a. vaak oneens met de Accademia di San Luca in Rome. In Rome kwamen ze samen om te tekenen en te schilderen, maar ook om te feesten. Veel kunstenaars die deel uitmaakten van de Bamboccianti (Nederlandse en Vlaamse kunstenaars werkzaam in Rome), waren trouwens ook lid van de Bentvueghels. “De Bentvueghels Een berucht kunstgenootschap in Rome” is trouwens de eerste tentoonstelling in de geschiedenis, die het verhaal vertelt van deze bijzondere groep kunstenaars.

Rome was een bruisende maar ook gevaarlijke stad. De Nederlandse kunstenaars, o.a. Van Baburen, Ter Brugghen, Matthias Storm en Honthorst, zochten elkaars gezelschap en steun. Ze gedroegen zich in de broederschap als jonge studenten. Wat volgde was een roerige periode vol drank, beruchte verenigingsrituelen en regels die overschreden werden, met uiteindelijk een verbod van de paus als gevolg. Er was een ontgroeningsritueel (foto), dat werd gevolgd door een inhuldiging. Het nieuw Bent lid werd vervolgens ‘gedoopt’ met een Bent naam, bv. Vogelverschrikker, Biervlieg, Gladiator, Standaard of Waarnemer, maar omdat de doop voor rooms-katholieken een heilig sacrament is, kwamen ze hierdoor wel eens in de problemen.

Ook brachten ze zogenaamd offers aan Bacchus, wat eveneens als heidens werd gezien. Ze verbleven veelal in de omgeving van parochies als Santa Maria del Popolo en San Lorenzo in Lucina (foto’s) in het noorden van de stad, waar de Bentvueghels vooral plezier wilden maken. Er werd gefeest en gedronken, maar de bindende factor was toch wel het schildersvak. Een verhaal over reislust en groepsvorming en over liefde voor het kunstenaarschap.

De indrukwekkende tentoonstelling omvat ruim honderd kunstwerken die inzicht geven in het leven en de kunstenaarspraktijk van de Bentvueghels. Naast voorstellingen van hun feesten en ontgroeningsriten, zijn er vele voorbeelden van hun werk. Buiten tekenen was belangrijk voor de Bentbroeders en in de expositie is dan ook een aantal prachtige landschapstekeningen te zien. Er zijn italianiserende landschappen en zogenaamde Bambocciate, een nieuw genre tekeningen en schilderijen die het Romeins volksleven tot onderwerp hadden. Deze werken waren tot ergernis van de Accademia di San Luca zeer populair in Rome. Historie- en genrestukken, portretten en landschappen, waren de specialismen van schilders die lid waren van de Bentvueghels. De tentoonstelling is rijk en veelzijdig, dankzij de vele bruiklenen uit museale collecties in binnen- en buitenland (Berlijn, Boedapest, Braunschweig, Florence, Hamburg, Kassel, Londen, Madrid, München, New York en Rome).

In de mediaguide reflecteren studenten op de werken van de Bentvueghels vanuit hun eigen ervaringen als student. Wat zien zij met hun hedendaagse blik als ze naar de werken van hun leeftijdgenoten van 400 jaar geleden kijken? De mediaguide is direct te gebruiken op je smartphone. Neem je eigen koptelefoon of oortjes mee. Bij de tentoonstelling worden daarenboven ook verschillende programma’s, lezingen en rondleidingen georganiseerd.

Tentoonstelling “De Bentvueghels. Een berucht kunstgenootschap in Rome” in het Centraal Museum in Utrecht, van 11 feb. 2023 tot 04 Juni 2023.

Liesbeth M. Helmus heeft een PhD in Kunstgeschiedenis en werkt al meer dan 25 jaar bij het Centraal Museum in Utrecht, waar ze senior conservator oude kunst is. Naast haar boek werkt ze aan een tentoonstelling over de Bentvueghels, die vanaf februari 2023 in het Centraal Museum te zien is.

Liesbeth Helmus De Bentvueghels De bewogen opkomst en ondergang van een Nederlands kunstgenootschap in Rome 416 bladz. uitg. Spectrum ISBN  9789000366576