Deze opname met Tsjechische muziek voor strijkers is de vierde cd van het Ciconia Consort (Strijkorkest Den Haag), een Nederlands strijkorkest onder leiding van Dick van Gasteren, een internationaal actieve dirigent die in 1995, assistent was van Bernard Haitink tijdens het Mahler Festival in Amsterdam.

Na 10 jaar altviool te hebben gespeeld in het orkest van het Nationaal Theater van Praag, en na het componeren van zijn eerste ambitieuze werken in 1865, nam Dvořák in 1871, ontslag bij het orkest om zich te wijden aan compositie. Hij leefde van privélessen en had een baan als kerkorganist. Door de eerste lokale successen en het begin van zijn bekendheid, kreeg hij gedurende vijf jaar een beurs van de Oostenrijks-Hongaarse staat waarmee hij zijn Vijfde symfonie, verschillende kamermuziekwerken en de van Duitse en Slavische romantiek doordrongen Serenade kon componeren. Johannes Brahms was lid van de jury. Het was een gelukkige periode in zijn leven. Op 33-jarige leeftijd trouwde hij in 1875 met zijn pianoleerlinge, Anna Čermáková en de eerste van hun negen kinderen werd geboren.

Het jaar 1875 was een vruchtbaar jaar voor Dvořák. Hij componeerde zijn symfonie nr. 5, een 2de strijkkwintet en een 1ste pianotrio, de opera “Vanda” en de Moravische duetten. Dvořák zou zijn vijfdelige Serenade in slechts 12 dagen hebben gecomponeerd. Het werk ging in december 1876 in Praag in première door Adolf Čech en de gecombineerde orkesten van Tsjechische en Duitse theaters en het werd in 1877 gepubliceerd als arrangement voor pianoduet in Praag. De partituur werd twee jaar later gedrukt in Berlijn.

Janáčeks Suite voor strijkers was een vroeg werk met een romantisch karakter, dat herkenbaar afstamt van de strijkersserenades van Dvorák en Tsjaikofski, maar toch kenmerkend was voor de eigenzinnige taal van de componist, omdat het Tsjechische spraakritmes overnam. In 1931, liet Martinů zich ook inspireren door Tsjechische volksmelodieën toen hij als Tsjechische emigrant in Parijs, zijn Partita componeerde. Martinů ontwikkelde deze melodieën weliswaar in een moderne stijl. Zonder langzame bewegingen, zonder intimiteit en zonder poëtisch karakter, was het karakter van die suite als geheel pittig, hard en extravert, onnavolgbaar Martinů.

Bedrich Smetana componeerde zijn toonschildering “Rybář” (De visser) voor harmonium, harp en strijkers, een muzikaal “tableau vivant”, gebaseerd op Goethe’s gedicht “De visser”, waarin een visser overweldigd wordt door de mysterieuze en magische aantrekkingskracht van het water. Het thema van Rybář en Smetana’s spookachtige omzetting in muziek maken het ook een soort studie voor zijn evocatie van de rivier de Moldau in “Ma Vlast”. Iets vertrouwder is de serieuze meditatie op de Hymne aan Sint-Wenceslas van Dvoráks leerling en schoonzoon, Josef Suk. Josef Suk trouwde nl. in 1898, met Otýlie, de dochter van Antonin Dvořák. Ze kregen een zoon, ook Josef genaamd, maar Otýlie overleed in 1905, op 27-jarige leeftijd, een jaar na haar vader. Hun zoon, Josef Suk Jr. was op zijn beurt de vader van de veelgeprezen violist, Josef Suk (1929-2011).

Door de groeiende belangstelling voor hun eigen volksmuziek werd de rapsodie vanaf het midden van de 19e eeuw een belangrijke muzikale vorm voor Slavische componisten. Het woord “rapsodie” is afgeleid van het Griekse “rhapsōidos” (klassieke professionele vertolker van epische poëzie in het oude Griekenland). Aanvankelijk verscheen de muzikale rapsodie als liedvorm; later, in het midden van de 19e eeuw, kwam daar een instrumentale vorm bij in de vorm van de grote symfonische rapsodie. Rapsodische muziek (in vorm of thema) bestaat uit contrasterende stijlen en stemmingen, vaak met een thema dat gemeenschappelijk is aan volksmelodieën, en verweeft improvisatorische rapsodische elementen met traditionele muzikale vormen.

Op deze cd hoort u de ziel van Bohemen, bekende meesterwerken en weinig bekende juweeltjes voor strijkersensemble van de vijf beroemdste Tsjechische componisten uit de 19de – en 20ste  eeuw. Dvoráks Serenade voor strijkers heeft zijn frisheid behouden, terwijl veel andere werken uit dezelfde tijd in de vergetelheid zijn geraakt. Deze uitvoering door het Ciconia Consort blaast het nieuw leven in. Ritmisch levendig en gedetailleerd zoals hun eerdere, veelgeprezen verkenningen van het strijkorkestrepertoire van Frankrijk, Engeland, de VS en Duitsland.

Dick van Gasteren studeerde cello bij Anner Bijlsma aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Aan de Universiteit Leiden studeerde hij kunstgeschiedenis en rechten en hij behaalde in 2003 zijn titel meester in de rechten. Hij studeerde orkestdirectie bij Jan Stulen en Bernard Haitink. Van Gasteren was laureaat van de dirigentenmasterclass aan de Accademia Musicale Chigiana in Siena en van de Wiener Meisterkurs. Als assistent van Bernard Haitink leidde hij tijdens het Mahlerfestival het Fernorchester bij het Koninklijk Concertgebouworkest. Dick van Gasteren is dirigent en artistiek leider van het in 2012 opgerichte strijkorkest Ciconia Consort.

Met dit orkest nam hij verschillende internationaal geprezen cd’s op voor het label Brilliant Classics, die regelmatig te horen zijn op radiostations als het Australische ABC Classic, de Britse BBC en Nederlandse programma’s als Vrije Geluiden, De Muziekfabriek en Muziekwijzer. Van Gasteren was te zien in twee afleveringen van het televisieprogramma Klokhuis over het beroep dirigent, bij Podium Witteman en op NPO 2 Extra met een live concertregistratie in 2021 door het Ciconia Consort. Sinds 2014 is Van Gasteren vaste gastdirigent bij El Sistema in Venezuela, waar hij de orkesten Simón Bolívar, Juan José Landaete, Francisco de Miranda en Teresa Carreño dirigeert. Daarnaast is hij docent aan het Conservatorio Itinerante Inocente Carreño de Venezuela en geeft hij masterclasses orkestdirectie aan talentvolle jonge dirigenten van El Sistema.

Tracklist:

Antonin Dvorak: Serenade for Strings in E

Leos Janacek: Suite for String Orchestra nr. 2

Josef Suk: Meditation op. 35a on the old Czech Chorale “St. Wenceslas”

Bohuslav Martinu: Suite for String Orchestra “Partita”

Bedrich Smetana: Rybar (The Fisherman) for harmonium, harp and strings

Slavic Rhapsody Antonín Dvorák, Bedrich Smetana, Bohuslav Martinu, Josef Suk, Leoš Janácek Ciconia Consort The Hague String Orchestra Dick van Gasteren conductor cd Brillant Classics 96737