Dit is de opname van de gereconstrueerde, originele partituur uit 1943-1945 van “Ivan de Verschrikkelijke”, de muziek die Prokofjev componeerde voor de gelijknamige film van Eisenstein.
Het project was de tweede samenwerking van Prokofiev met Eisenstein (foto). De eerste was “Aleksandr Nevskiy” (1938). Het merendeel van de teksten werd geschreven door Vladimir Lugovskoy, die samen met Prokofiev de teksten voor Aleksandr Nevskiy had geschreven. Het “Eerste verhaal” (deel 1) gaat over de vroege jaren 1547-1565 van het bewind van Ivan IV van Rusland, zijnde zijn kroning, zijn bedoeling om de machten van de boyars in bedwang te houden, zijn huwelijk, zijn verovering van Kazan, zijn bijna fatale ziekte, de vergiftiging en de dood van zijn eerste vrouw Anastasiya, de vorming van de Oprichniki en zijn troonsafstand.
Het “Tweede verhaal” (deel 2), ondertiteld “De samenzwering van de Boyaren”, gaat over de jaren 1565 tot 1569, en betreft Prins Kurbskiy die over liep naar Polen-Litouwen, Ivans geschillen met Philip II, de Metropool Moskou, de intriges van de jongens, de excessen van de Oprichniki, de poging tot coup van de boyaren en Ivan’s tante, Yefrosinya Staritskaya, de moord op haar zoon Vladimir Staritsky, en Ivans overwinning op zijn vijanden. De filmmuziek werd niet gepubliceerd tijdens het leven van Prokofiev. Ze werd in 1961 gearrangeerd als een oratorium voor solisten, koor en orkest door Levon Atovmyan, een assistent van Prokofiev. Voor deze versie werd uitgevoerd, ontving de muziek zijn concertpremière in 1961 in Moskou, in de vorm van een oratorium voor spreker, solisten, koor en orkest van Abram Stasevich. In 1973 gebruikten de componist Mikhail Chulaki en de choreograaf Yuri Grigorovich de filmmuziek van Prokofiev voor hun ballet Ivan de Verschrikkelijke, dat in 1975 in première ging. Later tijdens de edities van de partituren werd er een oratorium samengesteld door Michael Lankester (1989), en een concert suite door Christopher Palmer (1991). De restauratie van de volledige originele filmmuziek is ondertussen gepubliceerd en is hier opgenomen.
Ivan de Verschrikkelijke is, net als Alexander Newski, een historisch epos, waarin de opkomst en ondergang van de autocratische heerser Ivan IV in de 16de eeuw worden afgebeeld. De episch, muzikale weergave van Sergei Prokofiev is uniek in de filmgeschiedenis. Prokofjevs rijke melodische uitvinding gedijt op het expressieve klankpalet van zijn geboorteland Rusland, meestal omdat ze de spirituele werken van de Russisch-orthodoxe liturgie weergaven.
De originele muziek was gecomponeerd voor de bezetting van mezzo sopraan en bas, koor en orkest. Het is onmogelijk om die muziek onder te verdelen in bewegingen of secties. Eén methode was om elke scène van de film als een afzonderlijke beweging te beschouwen, zelfs als de muziek zonder onderbreking van de ene scène naar de andere overging Op die manier waren er meer dan 50 bewegingen te onderscheiden, inclusief de secties die Prokofjev invoegde uit de Russisch-orthodoxe liturgie.
Na de dood van Stalin werden de films gerehabiliteerd. Abram Stasevich realiseerde een cantate-achtige concertversie bestaande uit 25 nummers, en voegde commentaar toe. Rond 1990 maakten Christopher Palmer en Michael Lankester elk uitgebreide en goed doordachte concert suites, die grotendeels gebaseerd waren op de cantate van Stasevich. De Palmer Ivan bestaat uit 19 secties en laat de vertelling weg; de Lankester Ivan heeft 29 afzonderlijke nummers, maar voegt nog meer vertelling toe dan reeds was vervat in de Stasevich-versie.
De muziek introduceert Ivans thema, een gespierde, heldhaftige melodie, meestal gespeeld door het koper, en een ritmische, gedreven passage met een variatie op het Ivan-thema, gespeeld door de hobo. Deze twee secties vormen de muziek in de Ouverture-secties van de verschillende andere versies van Ivan. De vierde en vijfde aanwijzing in Prokofievs Ivan bevatten de muziek voor “Ocean-Sea” (nr. 3) in de versies Stasevich en Lankester en voor “Russian Sea” (nr. 2) in de Palmer versie.
Van de concertversies is de Stasevich – minus zijn totaal overbodige vertelling – het meest effectief, waardoor de score wordt verlaagd tot een meer werkbare grootte, de beste momenten worden gedestilleerd, noodzakelijke brugpassages worden toegevoegd en zelfs enkele secties, zoals een bekend neuriën koor met het thema uit “Oorlog en Vrede” dat niet in de filmscores stond.
Prokofiev Ivan The Terrible – Ivan Grozny – ORIGINAL MOTION PICTURE SCORES Marina Prudenskaya Alexander Vinogradov Rundfunkchor Berlin Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin Frank Strobel 2 cd Capriccio C5311
