New York Times bestsellerauteur en kunstcriticus Laura Cumming onthult het fascinerend, weinig bekend verhaal van de enorme buskruitexplosie in Holland die Carel Fabritius, de gerenommeerde schilder van het schattig puttertje of distelvink, doodde en ook bijna Johannes Vermeer, twee van de grootste kunstenaars van de Gouden 17de eeuw.
“Te Delf, daer, tegens styl en orden,
Ons kruit, ’s lants vyandin geworden,
Stadthuis ontziet, noch kerckgewelf,
En delft een burgergraf voor Delf,
In puin, en menschevleesch, en golven
Van gloejende assche en glas gedolven.
Wie wort van bitter schreien moe?
De woeste hooftstadt huilt u toe,
En gaept en stinckt, in zoo veel wycken,
Gelyck een kerckhof, zadt van lycken,
Geplet, geknot, gescheurt, gezengt” (uit “Op het Onweder van ’s Lants Bussekruit te Delft” van Joost van den Vondel)
Bij de Delftse donderslag om kwart over tien in de ochtend op 12 oktober 1654, de ontploffing van de opslagplaats voor buskruit, raakten minstens 500 huizen onherstelbaar beschadigd. De aan het kloosterterrein grenzende Schuttersdoelen, het oefenterrein voor de leden van de schutterij bv. werden volledig verwoest, maar ook verderop gelegen gebouwen liepen zware schade op. Alle glas-in-loodramen van zowel de Oude als de Nieuwe Kerk – die bij de Beeldenstorm nog gespaard waren gebleven – gingen verloren en het gebied ten oosten van de Verwersdijk werd volledig met de grond gelijk gemaakt. Onder de bewoners van de Doelenstraat vielen de meeste doden, onder wie de schilder Carel Fabritius (1622-1654) (foto), die daar woonde en er zijn atelier had. Johannes Vermeer ontsnapte ternauwernood aan de dood.
In zijn huis waren Fabritius’ schoonmoeder Judick van Pruijsen, zijn zwager en zijn leerling of assistent Matthys Spoors aanwezig. Toen ze zes tot zeven uur later onder het puin vandaan werden gehaald, vertoonde alleen Fabritius nog een teken van leven. Hij werd naar het Oude Gasthuis aan de Koornmarkt gebracht en overleed daar een kwartier later. Op 14 oktober 1654 werden Carel Fabritius, Judick van Pruijsen, Sijmon Decker en twaalf andere slachtoffers van de ramp begraven in de Oude Kerk in Delft. Het huidige Kruithuis in Delft, dat nu een onderkomen voor jongeren biedt, werd in 1660, ver buiten de stadsmuren gebouwd, na de ramp met het oude kruithuis.
In “Donderslag” vertelt Laura Cumming dit in nevelen gehuld verhaal, dat ze behendig verweeft met haar kennis van de 17de eeuwse schilderkunst en bespiegelingen over de betekenis van kunst in ons leven. Ze reist door Nederland op zoek naar de plekken die niet alleen de schilders, maar ook haar eigen vader, de Schotse kunstenaar James Cumming, inspireerden. Donderslag gaat over de impact die een schilderij kan hebben en over de onzekerheid van het menselijk leven, dat in een oogwenk voorbij kan zijn.
Als briljante kunstcriticus en historicus heeft Laura Cumming het belang van kunst in het leven onderzocht en kan ons een perspectief geven op de tijd en plaats waar de kunstenaar werkte. Nu, door de lens van één dramatisch evenement in Holland uit de 17e eeuw, verlicht Cumming een van de meest gevierde periodes in de kunstgeschiedenis.
In het verhaal rond het leven van Fabritius, weeft cumming behendig een reeks observaties over schilderijen en hoe ze zich verhielden tot het dagelijks leven. Net als de Nederlandse kunst zelf, verbindt het verhaal geleidelijk land, stad, straat, huis, interieur – alles aan de vogel op zijn baars, de blauwe en witte tegel, het kleinste zaad in een brood. De impact van een schilderij en hoe het onze gedachten kan betreden, onze opvattingen kunnen beïnvloeden en het begrip van de wereld, is het hart van dit boek en Cumming heeft haar unieke oog tot haar meest boeiende onderwerp tot nu toe gebracht. Met afbeeldingen in kleur van de schilderijen, is dit een verbluffend rijk boek over een van de meest levendige periodes in Europese kunst en leven. “Thunderclap, A Memoir of Art and Life and Sudden Death” werd vertaald door Henry Corver.
Laura Cumming (1961) is sinds 1999 kunstcriticus van The Observer (Londen). Daarvoor was ze kunstredacteur van het tijdschrift New Statesman, literair redacteur van de Listener en plaatsvervangend redacteur van Literary Review. Ze is een voormalig columnist voor de Herald en heeft bijgedragen aan de London Evening Standard, The Guardian, L’Express en Vogue. Haar boek “The Vanishing Velazquez” stond op de longlist voor de Bailie Gifford Prize en was een bestseller in de New York Times.
Laura Cumming “Donderslag over Fabritius, kunst en onaangekondigde dood” 316 bladz. geïllustreerd Atlas Contact ISBN 9789045045368