Meer dan 170 jaar geleden was Zwitserland het enige land in Europa met een democratische grondwet. Na de mislukte Duitse revolutie woonde Richard Wagner van 1849 tot augustus 1858 in Zürich. Mathilde Wesendonck en haar man vereerden Wagner. In Zürich werkte hij aan zijn “Tristan en Isolde”. Mathilde had een verregaande affaire met Wagner en veranderde van een liefhebbende moeder in de muze van de nieuwe muziek. De hele stad sprak er over…

Bij wijze van intro. De “Züricher Vielliebchen-Walzer” WWV 88 is een van de weinige pianostukken van Richard Wagner. Wagner componeerde het stuk in 1854 tijdens zijn verblijf in Zürich, ter gelegenheid van een bezoek van Marie Luckemeyer (1836-1874), de zus van zijn geheime geliefde, Mathilde Wesendonck. Wagner componeerde voor haar het kort romantisch stuk in de lijn van Schuberts Moments musicaux. De wals is waarschijnlijk in 1902 gepubliceerd. De wals, gecomponeerd in Es heeft slechts 34 maten. Afhankelijk van het tempo duurt het ongeveer anderhalve minuut. Als noot schreef Wagner onder de titel: “So lustig wie möglich, aber mit leidenschaftlichem Anstand“.

In ballingschap na de mislukte revolutie van 1848, werkte de verarmde Richard Wagner in Zürich aan zijn opera Tristan und Isolde. Daar ontmoet hij Otto en Mathilde Wesendonck, vurige bewonderaars van zijn muziek. Wagners gepassioneerde en schandalige affaire met Mathilde, wiens gedichten hij op muziek zette, wordt onderzocht in deze speelfilm van regisseur Jens Neubert (foto). Nadat hun relatie was afgelopen, verliet Wagner Zürich en herinnerde Mathilde voor altijd als ‘zijn eerste en enige liefde’… Tijdens een verblijf van twee keer enkele jaren in Zwitserland, in eerste instantie in politieke ballingschap, kende de componist er vruchtbare perioden. Hij componeerde er gedeeltelijk “Die Meistersinger”, de volledige Handlung “Tristan und Isolde” en de “Wesendonck-Lieder”, en werkte er aan “Der Ring des Nibelungen”. Het is niet zo bekend dat Wagner verschillende jaren in Zwitserland woonde. Eerst als een politieke banneling van 1849 tot 1858 in Zürich en een tweede keer als een beroemd geworden componist, van 1866 tot 1872, in Lüzern.

Het was ook in Zwitserland dat hij zijn belangrijke theoretische essays schreef en hij de twee grote liefdes van zijn leven beleefde, eerst met Mathilde Wesendonck en later met Cosima, de dochter van Liszt, die zijn (tweede) vrouw zou worden. Mathilde noemde Wagner omwille van zijn avondlijke bezoeken, de “Dämmerman”. Wagner woonde zestien maanden in een huis naast de villa van de Wesendoncks, op de plaats waar nu de villa Schoenberg staat. Daar componeerde hij in zijn poging te “verzichten” aan de “Sehnsucht”, het beroemdste akkoord ter wereld, nl. het akkoord met twee dissonanten waarbij zelfs in de oplossing, nog één dissonant aanwezig blijft, het klein-verminderd septiemakkoord dat wij kennen als het “Tristan-akkoord”.

In 1842 verhuisden de Wagners voor een periode van zes jaar, van Parijs naar Dresden, waar Richard Wagner Kapellmeister werd. De première van “Rienzi” vond plaats in 1842, in Dresden. Dit werd een van de grootste triomfen in zijn leven en legde de grondslag van zijn beroemdheid. Enkele maanden later werd in Dresden zijn Romantische opera, “Der fliegende Holländer” opgevoerd. Wagner was toen politiek actief en had connecties met revolutionairen en anarchisten, onder wie, Michail Bakoenin. In het jaar 1848, waarin revoluties in de grote Europese steden uitbraken, ging Wagner in Dresden als radicaal democraat, samen met Bakoenin, de barricaden op. Toen tegen hem een arrestatiebevel werd uitgevaardigd, vluchtte hij.

Hij zocht asiel in Zwitserland, waar Mathilde Wesendonck (foto), een vurig bewonderaarster, die gehuwd was met een rijke mecenas en industrieel, hem hulp schonk. Sindsdien zouden zijn burgerlijk democratische opvattingen zich in elitaire, reactionaire richting ontwikkelen. Na zijn gedwongen vlucht met Gottfried Semper en Bakoenin uit Dresden n.a.v. hun actieve betrokkenheid bij de opstand van 3 en 4 mei 1849, tegen Friedrich August II van Saksen (foto), leefde Wagner in ballingschap in Zürich.

In het jaar 1848, waarin revoluties in de grote Europese steden uitbraken, ging Wagner in Dresden als radicaal democraat, de barricaden op. Toen tegen hem een arrestatiebevel werd uitgevaardigd, vluchtte hij. Hij zocht asiel in Zwitserland, waar Mathilde Wesendonck, een vurig bewonderaarster, die gehuwd was met een rijke mecenas en industrieel, hem hulp schonk. Sindsdien zouden zijn burgerlijk democratische opvattingen zich in elitaire reactionaire richting ontwikkelen. Hij had omzeggens geen inkomen en zag, hoewel hij Lohengrin had voltooid, weinig kans tot opvoering. Ook had hij geen idee over hoe zijn carrière als componist nu verder moest.

Na heen en weer gereis tussen Zürich, Parijs (waar cholera heerste) en Bordeaux, heeft hij in 1850, Jessie Laussot leren kennen met wie hij wou vluchten en om wie hij wilde scheiden van Minna. Tussen 1849 en 1851 componeerde Wagner nauwelijks muziek, maar concentreerde hij zich op het schrijven van essays. In 1852 voltooide hij het ‘Ring-gedicht’ in Zürich. In 1858 leidde de affaire tussen Richard en Mathilde Wesendonck tot een scheiding van tafel en bed tussen Richard en Minna. Richard vertrok naar Venetië en Minna naar Dresden. In 1863 ontmoette Wagner Cosima Liszt/von Bülow in Berlijn. In november 1868 trok Cosima definitief in bij Wagner in Tribschen. Ze huwden in 1870 in Luzern en twee jaar later verhuisden ze definitief naar Bayreuth. Wagner voltooide Tristan und Isolde in het Hotel Schweizerhof in 1859 in Luzern en volgens zijn eigen bekentenis bracht hij de gelukkigste jaren door in het nabijgelegen Landhaus in Tribschen, nu het Richard Wagner Museum.

In het revolutiejaar 1848 trouwde Mathilde Wesendonck in Düsseldorf met de zijdehandelaar Otto Wesendonck (foto). Het echtpaar vestigde zich enkele jaren later in Zürich. Daar leerden beiden Richard Wagner kennen. Wagner en zijn vrouw Minna kregen onderdak in de directe nabijheid van de villa die de Wesendoncks in 1857 in Zürich hadden laten bouwen. Mathilde kreeg er inzage in het libretto van Wagners nog onvoltooide opera Tristan en Isolde en schreef daarop een vijftal gedichten, die de componist op muziek zette en bekend zouden worden als de Wesendonck-Lieder. Het zijn de enige door Wagner getoonzette teksten die de componist niet zelf heeft geschreven. De muziek wees vooruit naar de opera, waarin de Isoldefiguur op Mathilde was geënt. Bij het schrijven van de muziek was Wagners relatie met Mathilde Wesendonck weliswaar inmiddels afgebroken. De onderschepping van een liefdesbrief van Wagner aan Mathilde door zijn vrouw Minna was daar in 1858 de aanleiding toe. Mathilde heeft de brief nooit gelezen en zijn affaire met Mathilde kostte hem zijn huwelijk met Minna.

“Aangezien ik in mijn leven nooit het geluk van de liefde heb mogen proeven, wil ik voor de mooiste van mijn dromen een gedenkteken oprichten, waarin deze liefde van begin tot eind volledig tot bloei kan komen” schreef Wagner in 1854 aan Liszt. Veel breder bekend in hun weelderige orkestratie krijgen deze liederen een heel andere dimensie wanneer ze vergezeld gaan van de soberheid van een piano. Wagner had zijn vijf Wesendonck-Lieder op gedichten van Mathilde Wesendonck oorspronkelijk bedoeld als eenvoudige composities voor stem en piano. Ter gelegenheid van Mathildes 29ste verjaardag in 1857, arrangeerde hij weliswaar “Träume” (het vijfde lied) voor viool en kamerorkest. De dirigent Felix Mottl (1856-1911) maakte later de veel meer gespeelde instrumentatie voor groot orkest van de hele cyclus.

Nadat Wagner in september van 1857 het libretto van Tristan und Isolde had voltooid, zette hij de vijf gedichten van Mathilde op muziek. Uit de gedichten blijkt dat Mathilde de tekst van Tristan aandachtig bestudeerd moet hebben. Muzikaal gelden de liederen “Im Treibhaus” en “Träume” als voorstudies voor de opera Tristan und Isolde, ze zijn in deze opera respectievelijk in de prelude voor de derde akte en in de rustiger gedeelten van het duet in de tweede akte terug te horen.

Tribschen (foto’s) werd een populaire ontmoetingsplaats voor bekende persoonlijkheden die deel uitmaakten van de vriendenkring van de componist. Onder anderen waren de Beierse koning Ludwig II, Franz Liszt en Friedrich Nietzsche te gast aan het Vierwoudstedenmeer. In 1872 verliet Wagner de zogenaamde “Tribschener Idylle” om zijn plannen voor zijn eigen Festspielhaus in Bayreuth te realiseren.

Er is een belangrijke link tussen bepaalde Wagnermuziek en de Zwitserse gletsjerpracht. In Zwitserland ontmoette Wagner zijn grote liefdes, schreef hij zijn beste muziek en besteeg en bereikte hij, letterlijk en figuurlijk, de hoogste toppen. Om Wagners complexe persoonlijkheid te begrijpen, moet u eigenlijk naar Zürich en Luzern. U moet daar bergwandelingen maken om er in contact te komen met dezelfde grandioze, geweldige en soms gewelddadige natuur en landschappen die Wagner zo bewonderde en die voor hem een immense bron van inspiratie waren.

Dirigent, Eckehard Stier was muziekdirecteur van het Auckland Philharmonia Orchestra, het Opera House Görlitz en Neue Lausitzer Philharmonie. Hij verscheen met grote orkesten over de hele wereld, waaronder het London Symphony Orchestra, London Philharmonic Orchestra, Staatskapelle Dresden, Tokyo Philharmonic, Melbourne Symphony Orchestra, Nederlands Philharmonic Orchestra, Dresdner Philharmonie en The Athens State Orchestra en met solisten zoals Alina Ibragimova, Nicolas Altstaedt, Chloë Hanslip, Ragna Schirmer, Natalia Lomeiko, Gilles Apap, Cédric Tiberghien, Nikolai Demidenko en Andreas Boyde. Naast het gevestigd repertoire brengt hij vele werken van componisten zoals John Corigliano, Christopher Rouse, Paul Schoenfield en Mieczysław Karłowicz.

Scenario naar het boek “Der glückliche Hügel” van Bertha Eckstein-Diener (1874-1948).

Mathilde Wesendonck – Sophie Auster

Richard Wagner – Joonas Saartamo

Minna Wagner – Julienne Pfeil

Otto Wesendonck – Rüdiger Hauffe

London Symphony Orchestra o.l.v. Eckehard Stier

Muziek:

Richard Wagner

Ludwig van Beethoven

Franz Liszt

Torsten Rasch

Bonus: An introduction to the film The Zurich Affair with Michael Volle (Engels gesproken)

Picture format: NTSC 16:9

Sound format: PCM Stereo / DTS 5.1

Region code: 0 (worldwide)

Languages: English, Swiss German

Subtitles: English, German, Japanese, Korean

Running time: 105 min.(film) + 11 min. (bonus)

The Zurich Affair – Wagner’s One and Only Love, A film by Jens Neubert (NTSC) dvd Syquali/Naxos 2.110758

https://www.stretto.be/2017/04/21/richard-wagner-im-kino-van-sabine-sonntag/