Tussen 1868 en 1893, componeerde Tsjaikofski, 5 symfonieën. De Manfred-symfonie op. 58 uit 1885, wordt omwille van zijn programmatische inhoud, niet tot zijn zes symfonieën gerekend.

De veel beheerde Tchaikovsky-opnames van het Utah Symphony Orchestra o.l.v. de legendarische joods-Grieks-Amerikaanse dirigent, Maurice Abravanel (1903-1993) (foto), die het orkest bekend maakte als een van Amerika’s meest onderscheidende en gerespecteerde orkesten, werden oorspronkelijk in 1974, uitgebracht op Vox. De elite-opnames voor Vox door de legendarische producenten Marc Aubort en Joanna Nickrenz, worden door audiofielen beschouwd als een van de best klinkende voorbeelden van orkestrale opnames.

Tsjaikofski’s ongenummerde ‘Manfred’ wordt beschouwd als een symfonisch gedicht in vier bewegingen. Gebaseerd op een gedicht van Lord Byron uit 1816, en met overeenkomsten met Berlioz’ “Harold en Italië”, verklankt de symfonie met zijn epische omvang, de stormachtige reis van Manfred naar de lang gezochte rust van de dood.

In Byrons “Manfred: A dramatic poem” is Manfred een Faustiaanse edelman die in de Berner Alpen woont. Gekweld door een mysterieus schuldgevoel, dat te maken heeft met de dood van zijn geliefde, Astarte, gebruikt hij zijn taalbeheersing en spreuken om zeven geesten op te roepen, bij wie hij vergetelheid zoekt. De geesten, die de verschillende componenten van de lichamelijke wereld regeren, zijn niet in staat gebeurtenissen uit het verleden te beheersen en kunnen dus niet ingaan op het verzoek van Manfred.

Het lot verhindert hem enige tijd om door middel van zelfmoord aan zijn schuldgevoel te ontsnappen. Aan het einde sterft Manfred, terwijl hij de religieuze verleidingen van verlossing van de zonde trotseert. Door het hele gedicht heen slaagt hij erin alle gezaghebbende machten waarmee hij wordt geconfronteerd uit te dagen, en verkiest hij de dood boven onderwerping aan de machtige geesten.

De tweede beweging, Vivace con spirito” en de derde beweging, “Andante con moto”, van Tskaikofski’s toonzetting, vormen structurele contrasten met het Lento lugubre van de openingsbeweging. De waterval in de tweede beweging gaf Tsjaikovski de gelegenheid voor een van zijn langste en mooiste uitgewerkte scherzo’s, met een delicatesse die Berlioz zeker had bewonderd. Voor de landelijke, derde beweging had Balakirev, die Tsjaikofski had aangemoedigd om “Manfred” te componeren, gehoopt op een Russische versie van de overeenkomstige beweging, “Scène aux champs” uit de Symphonie fantastique.

Tsjaikofski’s versie was conventioneler, met twee eenvoudige thema’s, het ene sierlijk, het andere rustiek. Dit vormde in zijn statische kwaliteit een geïdealiseerd toevluchtsoord vóór de onrust van de finale, die door de uitbundigheid van de feestvreugde, “Harold en Italie” evoceerde. Tijdens zijn tweede en laatste reis naar Rusland in de winter van 1867-1868, dirigeerde Berlioz er nl. zijn programma symfonie met altviool solo, “Harold en Italie”, naar Lord Byrons gedicht “Childe Harold’s Pilgrimage”.

“Manfred”, gecomponeerd tussen zijn 4^de en 5^de symfonie, is het enige programmatische symfonische werk van Tsjaikofski in meer dan één beweging en is uitgebreider dan al zijn genummerde symfonieën, zowel qua lengte als qua instrumentatie. Aanvankelijk beschouwde hij het werk als een van zijn beste, maar veranderde later van mening en overwoog om alles behalve het openingsdeel te vernietigen. De symfonie werd begroet met gemengde recensies, waarbij sommigen er veel lovende kritieken in vonden, terwijl anderen vonden dat de programmatische aspecten de symfonie alleen maar verzwakten. Manfred bleef jarenlang zelden uitgevoerd vanwege de lengte en complexiteit. Nu wordt ze steeds vaker opgenomen, maar is helaas nog steeds zelden in de concertzaal te horen.

Tsjaikofski componeerde zijn magistrale “Slavische mars” of “Servo-Russische mars” in 1876, ter morele ondersteuning van de veteranen van de keizerlijke Russische troepen die samen met de Serviërs vochten tegen de Turken in de Servisch-Turkse oorlog (1876-1878) en later de Russisch-Turkse Oorlog (1877-1878). In de herfst van 1876, toen de Serviërs met steun van de Russen in oorlog waren met het toenmalig Ottomaanse Rijk, werd door de directie van de Russische muzieksociëteit aan Tsjaikovski gevraagd om een orkestwerk te componeren voor een benefietconcert van het Internationaal Comité van het Rode Kruis ten voordele van gewonde veteranen uit de Servisch-Turkse oorlog. De compositie bevat 2 Servische volksliederen die symbolisch verweven werden met Russische invloeden, waaronder de muziek van “Bosche, Zarja chrani!” (“God, behoed de tsaar!”), de tsarenhymne (nationaal volkslied) van het late Russische keizerrijk. In november 1876, werd de Moskouse première van de Slavische mars, gedirigeerd door Nikolaj Rubinstein.

Tchaikovsky Manfred Symphony Marche slave Utah Symphony Orchestra Maurice Abravanel cd VOX-NX-3025CD