Wie in de 18de eeuw het heelal wilde doorgronden, moest creatief zijn. Wetenschappers wisten grofweg hoe ons zonnestelsel in elkaar zat, maar niet hoe groot het precies was. In 1761 en 1769 deed zich een unieke kans voor. Voor het eerst en het laatst in honderd jaar zou Venus tussen de zon en de aarde passeren, en dat maakte een meting mogelijk. Een team van astronomen, gesteund door avonturiers als Captain Cook en Catharina de Grote van Rusland, nam die onmogelijke taak op zich. Andrea Wulf volgt die wetenschappers op hun avontuurlijke reizen over de wereld, waar zij zich moesten verweren tegen piraten, barre weersomstandigheden en ander onheil. Maar, voor het eerst in de geschiedenis ontstond er een vorm van internationale wetenschappelijke samenwerking.
Edmond Halley (1656-1742) suggereerde het gebruik van de Venusovergangen van 1761 en 1769 (wanneer de planeet Venus voor de zon langs schuift), om de astronomische eenheid te bepalen met behulp van parallax, het verschijnsel dat de schijnbare positie van een voorwerp ten opzichte van een ander voorwerp of de achtergrond varieert als het vanuit verschillende posities bekeken wordt. Na zijn dood vonden dan ook expedities plaats om de Venusovergang op verschillende plaatsen waar te nemen.
“Halley’s idee om met behulp van de overgang van Venus het zonnestelsel te meten”, schrijft Wulf, “vloeide voort uit ontwikkelingen in de sterrenkunde in de voorafgaande eeuw. Tot het begin van de zeventiende eeuw had de mens de hemel met het blote oog geobserveerd, maar allengs ontstond ook de techniek die bij zijn grootse ambities en theorieën paste. De sterrenkunde was veranderd van een wetenschap die de sterren in kaart bracht, in een wetenschap die de beweging van de planeten trachtte te verklaren. In het begin van de zestiende eeuw was Nicolaas Copernicus op de revolutionaire gedachte gekomen dat het middelpunt van het zonnestelsel niet de aarde was maar de zon, waar de planeten omheen bewogen – een model dat door Galileo Galileï en Johannes Kepler in het begin van de zeventiende eeuw werd uitgewerkt en geverifieerd”.
Het boek bestaat uit 2 delen: Deel 1, “De overgang van 1761” en Deel 2, “De overgang van 1769”. Op twee dagen in 1761 en 1769, richtten nl. honderden astronomen hun telescopen op de hemel om een zeldzame astronomische gebeurtenis waar te nemen, de doorgang van Venus over de zon. Verenigd door deze gedenkwaardige gebeurtenis kwamen wetenschappers van over de hele wereld samen om de essentiële vraag te beantwoorden: hoe kan het universum worden gemeten?
“In 1716”, zo lezen we, “riep de Engelse sterrenkundige Edmond Halley in een tien pagina’s lange verhandeling, geleerden op om samen te werken aan een mondiaal project – een project dat de wereld van de wetenschap voorgoed zou veranderen. Op 6 juni 1761 zou Venus, zo voorspelde Halley, voor de schijf van de zon langs komen. De heldere ster zou een paar uur lang te zien zijn als een volmaakt zwart rondje. Als de exacte tijdsduur van dit zeldzame hemelverschijnsel kon worden gemeten, hadden sterrenkundigen volgens Halley daarmee de noodzakelijke gegevens in handen om de afstand van de aarde tot de zon te berekenen”.
In haar boek schetst Andrea Wulf een levendig portret van de rivaliteit, triomfen en tegenslagen van deze mannen, samen met hun passie en vastberadenheid om te slagen. Dit bijzonder boek vertelt hun verhaal en hoe één enkele gebeurtenis, aanleiding gaf tot de eerste internationale, wetenschappelijke samenwerking.
Interessant is dat het boek voorzien is van kleurenfoto’s en van de Franse, Engelse, Amerikaanse, Zweedse, Russische en Deense “Dramatis Personae”, de lijst van waarnemers van 1761, en de lijst van waarnemers van 1769. Zoals alleen zij dat kan, brengt Wulf de verbluffende persoonlijke lotgevallen van haar hoofdpersonages samen met de grote geschiedenis. “Chasing Venus. The Race to Measure the Heavens” werd vertaald door Barbara de Lange. Een aanrader.
Andrea Wulf werd geboren in India maar verhuisde als kind naar Duitsland. Ze is de auteur van Founding Gardeners, Brother Gardeners en de New York Times – bestseller, The Invention of Nature, die wel in zevenentwintig talen is gepubliceerd en vijftien internationale, literaire prijzen heeft gewonnen. Wulf heeft voor veel kranten en tijdschriften geschreven, waaronder The New York Times, The Guardian, de Los Angeles Times, The Wall Street Journal en The Atlantic. Ze is lid van PEN America en fellow van de Royal Society of Literature en woont in Londen.
Andrea Wulf Venus achterna De zoektocht naar de omvang van het heelal 293 bladz. geïllustreerd uitg. Atlas Contact ISBN 9789045049007