Na een langverwacht televisieoptreden op de BBC Proms in 2023, brengen Dunedin Consort en zijn dirigent, John Butt, nu Mozarts ‘Grote’ Mis in do klein en Carl Phillip Emmanuel Bachs “Heilig ist Gott” uit op cd. En hoe!

Constanze Weber (1762-1842) (foto), een Oostenrijkse zangeres en een nicht van de componist Carl Maria von Weber, was de vrouw van Wolfgang Amadeus Mozart. Constanze ontmoette Mozart in 1777 in Mannheim. In eerste instantie werd Mozart verliefd op haar twee jaar oudere zuster Aloysia Weber, maar nadat hij door haar werd afgewezen, trouwde hij op 4 augustus 1782 met Constanze. Zij kregen zes kinderen van wie er maar twee, Carl Thomas en Franz Xaver Wolfgang, de kindertijd overleefden. Na het vroeg overlijden van Mozart in 1791 hertrouwde ze met Georg Nikolaus von Nissen in 1809. Zij verhuisden in 1820 naar Salzburg waar zij begonnen te werken aan een biografie over Wolfgang Amadeus, die zij na het overlijden van haar tweede echtgenoot in 1829, voltooide met de hulp van Johann Heinrich Feuerstein.

Naast het wereldberoemd Requiem, componeerde Mozart 18 Missen. Denk maar aan de Waisenhausmesse, de Domenicusmesse, de Spatzenmesse en Credomesse, de Spaurmesse (Piccolominimesse) of de Krönungsmesse. In een brief had Mozart al eerder aangekondigd dat, als hij Constanze als zijn vrouw naar Salzburg zou brengen, hij daar een nieuw-gecomponeerde mis zou uitvoeren. Het plan was nl. om op 26 oktober 1783, in de kerk van de aartsabdij (Stift) Sankt-Peter in Salzburg, een uitvoering van de mis te houden, waarbij Constanze de rol van sopraansoliste op zich zou nemen. Er is weliswaar geen bewijs dat deze opvoering ook daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Mozarts mis (“Große Messe in c-Moll”), bedacht om zijn huwelijk met Constanze te vieren, bleef onvoltooid.

Het Kyrie en Gloria zijn weliswaar compleet, maar het Credo is onvolledig. Het ‘Credo in unum Deum’ en ‘Et incarnatus est’ zijn in klad uitgeschreven. Secundair bronnenmateriaal maakte reconstructie van het Sanctus mogelijk (alleen de blazers- en paukenpartituur zijn in Mozarts handschrift bewaard gebleven). Het Agnus Dei heeft hij niet getoonzet. Een fragmentarische schets van het ‘Gratias’ is in autograaf bewaard gebleven, en ook zijn er twee schetsen van een ‘Dona nobis pacem’ bewaard gebleven.

De mis, die in oktober 1783, uitgevoerd werd in de St. Peter in Salzburg, is duidelijk terug te voeren naar de koorteksten van Johann Sebastian Bach en zijn zoon, Carl Phillip Emmanuel. Deze muzikale genealogie wordt hier sonoor aangetoond in een weelderig dubbelkoor- en dubbelorkest feest waarin beide werken, zowel van Mozart als van C.P.E. Bach, elkaar weergalmen. In zijn motet, “Heilig ist Gott”, een ceremoniële theofanie voor alt, dubbelkoor en orkest, gecomponeerd in 1776, gebruikte Carl Philipp Emanuel Bach nl. het volledig tonaliteitsbereik dat tot zijn beschikking stond. Ondanks het majestueus ontwerp straalt de muziek de indruk uit van de grootste eenvoud. “Deze Heilig’’, aldus de componist, ‘is een poging … om via gewone harmonische progressies veel meer aandacht en sensatie te trekken dan welke gekwelde chromatiek dan ook kan bereiken. Het is mijn zwanenzang…, en moet ervoor zorgen dat ik na mijn dood niet te snel vergeten word.”

Het onvoltooid meesterwerk van Mozart, gecomponeerd in een grootse, symfonische stijl, werd opgenomen in een nieuwe editie van Clemens Kemme (foto). In 2018, publiceerde Breitkopf & Härtl nl. een reconstructie en voltooiing van deze mis door de Nederlandse muziektheoreticus, Clemens Kemme. Kemme voltooide de eerste twee delen van het Credo en het Incarnatus est, en reconstrueerde het Sanctus. Deze editie werd in 2019, opgenomen door het koor van de Bayerische Rundfunk en de Akademie für Alte Musik Berlin o.l.v. Howard Arman (foto). Het openingskyrie, met zijn kloppende baslijn, robuuste houtblazer tussenkomsten en elegante sopraanversieringen (perfect gezongen door Crowe), wordt gevolgd door een uitbundig Gloria met een pulserend Laudamus Te (Anna Dennis). De muziek van het Kyrie en het Gloria heeft Mozart trouwens in 1785, hergebruikt in zijn oratorium “Davide Penitente” (“KV 469)”. Het werk beweegt zich verder door het innerlijk drama van de mis en vindt een monumentale triomf in het dubbelkorig Sanctus, en verlossing in het Benedictus, met zijn schrijdende strijkersfiguren, koorgrootsheid en vocaal kwartet. De vocale solisten zijn Anna Dennis en Lucy Crowe (sopraan), Jess Dandy (alt), Nicholas Mulroy (tenor) en Robert Davies (bariton).

John Butt (1960) werd opgeleid aan de Solihull School met een muziekbeurs. In 1979 begon hij zijn bacheloropleiding aan de Universiteit van Cambridge, waar hij van 1979 tot 1982 de functie van orgelwetenschapper aan King’s College bekleedde. Hij promoveerde in 1987 in Cambridge. Na zijn afstuderen doceerde hij aan de Universiteit van Aberdeen en was hij Fellow van Magdalene College aan de Universiteit van Cambridge. In 1989 werd hij universitair organist en assistent-professor muziek aan de University of California, Berkeley en in 1992 werd hij gepromoveerd tot universitair hoofddocent en directeur van het Universitair Kamerkoor. In de herfst van 1997 keerde Butt terug naar de Universiteit van Cambridge als Universitair Docent, Director of Studies for Music aan King’s College en Fellow van King’s College.

Hij werd ook de oprichter en directeur van King’s Voices gemengd koor. Sinds oktober 2001, is Butt de Gardiner Chair of Music aan de University of Glasgow, hij was ook hoofd van de muziekafdeling van 2001 tot 2005. Sinds 2003 dirigeert hij het Dunedin Consort, een professioneel ensemble in Edinburgh voor uitvoeringen in historisch geïnformeerde uitvoeringen. Aan het einde van de academische sessie 2013/14 werd Butt ook benoemd tot interim-directeur van muziek van het Glasgow University Chapel Choir, nadat James Grossmith die functie had verlaten om koordirigent te worden van de Royal Swedish Opera.

Dunedin Consort is hét toonaangevend barokensemble in Schotland, bekend om zijn levendige en inzichtelijke uitvoeringen en opnames. De groep werd opgericht door Susan Hamilton en Ben Parry in 1995, en genoemd naar “Din Eidyn”, de oude Britse, Keltische naam van Edinburgh Castle. Dunedin Consort heeft de ambitie om oude muziek vandaag opnieuw relevant te maken. Spelend op historische instrumenten, presenteert de groep concerten die zowel intiem als stimulerend zijn, vaak gericht op het recreëren van de muziek zoals oorspronkelijk bedoeld. Onder leiding van de organist, John Butt heeft met dit ensemble twee felbegeerde Gramophone Awards gewonnen, in 2007 voor de opname van Händels “Messiah” en in 2014 voor de opname van Mozarts Requiem. In 2018 werd het genomineerd voor een Royal Philharmonic Society Award in de categorie, “Ensemble”.

Mozart Mass in C minor C.P.E. Bach Heilig Ist Gott Dunedin Consort John Butt cd Linn CKD721