Annette Kehnel is als professor Middeleeuwse geschiedenis verbonden aan de Universiteit Mannheim. ‘We weten hoe het moet’ won de NDR Boekprijs 2021 voor het beste non-fictieboek van Duitsland. Deze Duitse historica laat in haar boek „Wir konnten auch anders, Eine kurze Geschichte der Nachhaltigkeit”, zien dat veel dingen vroeger duurzamer waren.

Ongedragen kledingstukken en niets om aan te trekken, ritten in een SUV van twee ton, naar de bakkerij twee straten verderop: veel van de dingen die ons de afgelopen honderd jaar materiële welvaart hebben gebracht, maken ons vaak niet gelukkiger en zijn ook niet goed voor het milieu en klimaat. Maar wat tegenwoordig voor veel mensen een onbetwistbaar dagelijks leven is, was dat niet altijd…

Onze kijk op het verleden is vaak verkeerd. Veel mensen zouden met romantiek of met medelijden en afgrijzen op de middeleeuwen terugkijken. Vaak zijn dit slechts projecties uit het heden. Mensen hadden dus minder materiële rijkdom, maar meer tijd. Een model waarvan de basiskenmerken tegenwoordig steeds populairder worden vanwege de wens naar meer deeltijdwerk. Duurzaamheid was een overlevingstactiek in het premodern tijdperk.

Ons economisch denken over consumptie en winst dateert uit de 19^de en 20^ste eeuw en voldoet niet meer aan de huidige tijd. Gelukkig ligt een andere visie om de hoek: die van ons eigen verleden. Annette Kehnel maakt aan de hand van levendig vertelde voorbeelden duidelijk dat we in de middeleeuwen suggesties voor onze toekomst vinden die verder gaan dan het najagen van winst en eigenbelang. Renaissance-architecten recycleerden bouwmaterialen, voor de brug in Avignon, werd crowdfunding ingezet en reparatiemarkten in Frankfurt zorgden voor een werkelijk circulaire economie. “We weten hoe het moet” staat vol met verhalen over delen, ruilen en duurzame handel, het is een reis naar ons verleden die je inspireert om te veranderen.

Behoud van hulpbronnen, duurzaamheid, non-profitorganisatie, de termen klinken modern, maar zijn ze dat ook echt? Vorige generaties namen als vanzelfsprekend aan wat samenlevingen in het mondiale noorden vandaag de dag weer leren: grondstoffen zijn duur, schaars en eindig, sociale omwentelingen zijn gemakkelijker te verdragen binnen de groep, non-profitorganisaties brengen voordelen voor iedereen met zich mee. Vroegere economieën en gemeenschappen kwamen vaak samen om te vormen wat nu crowdfounding wordt genoemd, niet vrijwillig, maar uit pure noodzaak. Ze repareerden, gebruikten en recycleerden niet uit overtuiging, maar vanwege de waarde van het materiaal. Ze steunden elkaar niet uit altruïsme, maar omdat gemeenschap een sociale en economische meerwaarde had.

In de Renaissance werkten lommerds nog namens de stad en deden dat zonder grote winsten binnen te halen, benadrukt Annette Kehnel. Haar werk is een fascinerend uitstapje naar gemeenschappelijke vormen van economische activiteit in premoderne eeuwen.

Microkredieten zijn lang geleden uitgevonden. De auteur benadrukt dat historisch onderzoek de economie tot nu toe, op criminele wijze heeft verwaarloosd voor het algemeen belang. En dat was niet te wijten aan het gebrek aan bronnen, want documenten met betrekking tot de Italiaanse financiën tijdens de Renaissance stapelen zich op in de historische archieven. Het onderzoek concentreerde zich liever op de glanzende, grote financiële instellingen van die tijd dan op het nauwgezet vastleggen van de gerechtsdossiers, notulen, vonnissen en notariële registers van het gewone volk. En zo veel historici hebben simpelweg over het hoofd gezien dat gemeenten eeuwen geleden het principe van microkrediet, dat in 2006 een Nobelprijs voor de Economie waard was, in praktijk hebben gebracht.

De auteur vindt voorbeeld na voorbeeld: kloosters waarvan de bewoners alles met elkaar deelden en zo een aanzienlijke welvaart bereikten. Begijnhoven, waar armere en rijkere vrouwen een ontspannen, ideologievrij en toch religieus getint samenleven vonden. Een uitgebreid geld loos leensysteem tussen de kleine mensen. Enorme kleurrijke tweedehandskledingmarkten in de grote steden. Reparatiebedrijven, die het grootste deel van de werkgelegenheid vormden: ketellapper, schaarslijper, schoenmaker, reparatiesnijder. En de vrouwelijke vorm zou overal vermeld moeten worden, omdat vrouwen er nauw bij betrokken waren, tot op het hoogste niveau van verantwoordelijkheid. Annette Kehnel kan zelfs aantonen dat gendergelijkheid in middeleeuwse documenten vaak aanwezig was. “Wir konnten auch anders” werd vertaald door Mara van Duijn en Ymke van der Staay. Een aanrader.

Prof. Dr. Annette Kehnel studeerde geschiedenis en biologie aan de Albert Ludwig Universiteit van Freiburg, aan het Somerville College Oxford en aan de LMU München. Ze wijdde haar doctoraatsstudie aan het Trinity College Dublin aan onderzoek naar Ierse kloostergemeenschappen en werkte vervolgens aan de TU Dresden, waar ze haar habilitatie in 2004 voltooide. Sinds 2005 bekleedt zij de leerstoel middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit van Mannheim. Zij heeft talrijke publicaties gepubliceerd op haar onderzoeksgebieden, culturele en economische geschiedenis en historische antropologie.

Annette Kehnel “We weten hoe het moet een kleine geschiedenis van de duurzaamheid van de middeleeuwen tot nu” 310 bladz. Atlas Contact ISBN 9789045049199