Maurice Ravel componeerde zijn enige pianotrio vlak voor hij zich vrijwillig meldde bij de Eerste Wereldoorlog. Geïnspireerd door Baskenland en zijn zortziko-dans eindigt het trio met een somber, bijna gekwelde vierde beweging, een stemming geïnspireerd door de naderende oorlog. In zijn Pianotrio nr.2, op.67, werd ook Sjostakovitsj getroffen door de verschrikkingen van de oorlog en de dood van een goede vriend. Voor het eerst horen we in de productie van de Russische componist een Joods thema, een danse macabre die de verschrikkelijke gebeurtenissen van die tijd weerspiegelt. Een ander gemeenschappelijk punt tussen de twee werken is dat ze allebei een passacaglia bevatten. Voor het Busch Trio was het vanzelfsprekend dat deze twee hartverscheurende werken op één cd samengebracht moesten worden.

Aangaande kamermuziek componeerde Maurice Ravel, 2 Sonaten voor piano en viool (respect. in 1897 en 1923-1927), een enkel Strijkkwartet (1902-1903), Introductie en Allegro (1905), een enkel Pianotrio (1914), een Sonate pour violon et violoncelle (1920-1922), “Berceuse sur le nom de Gabriel Fauré” (1922), en “Tzigane” (1924). 

Maurice Ravel droeg zijn pianotrio, gecomponeerd in 1914, op aan zijn leraar contrapunt, André Gedalge (foto). Het werk werd voor het eerst uitgevoerd in Parijs in januari 1915, door Alfredo Casella (piano), Gabriel Willaume (viool), en Louis Feuillard (cello). Ravel was al minstens zes jaar van plan een trio te componeren voor hij in maart 1914, serieus aan het werk ging. In het begin zei hij tegen zijn leerling Maurice Delage: “Ik heb mijn trio geschreven. Nu heb ik alleen nog de thema’s nodig”. In de zomer van 1914 deed Ravel zijn compositorisch werk in de Frans-Baskische gemeente Saint-Jean-de-Luz (foto).

Ravel werd nl. geboren aan de overkant van de baai in de Baskische stad Ciboure. Zijn moeder was Baskisch, en hij voelde een diepe identificatie met zijn Baskische afkomst. Tijdens de compositie van het trio werkte Ravel ook aan een pianoconcerto, gebaseerd op Baskische thema’s, getiteld “Zazpiak Bat”. Hoewel dit project uiteindelijk niet doorging, drukte het zijn stempel op het trio, met name in de openingsbeweging, waarvan Ravel later opmerkte dat het Baskisch van kleur was.

Het pianotrio nr. 2 in mi klein, op. 67 van Sjostakovitsj, ging in première in november 1944, in première. Het Trio werd opgedragen aan zijn goede vriend Ivan Sollertinsky (samen op de foto), wiens dood in februari 1944 Sjostakovitsj diep trof. De laatste beweging, de “Dance of Death”, valt daarenboven op door het karakteristiek gebruik van Joodse toonladders. Sjostakovitsj citeerde de joodse melodie uit dit laatste deel ook in zijn Strijkkwartet nr. 8. De melodie zou geïnspireerd zijn door de afschuw van de componist over berichten dat SS-bewakers in nazivernietigingskampen, Joden hadden gedwongen te dansen bij hun eigen graf…

Sjostakovitsj begon aan het trio in december 1943, nadat hij eerder dat jaar in oktober had gezegd dat hij begon te werken aan een pianotrio “over Russische volksthema’s”. Enkele dagen voor het eerste deel voltooid was, overleed echter Sjostakovitsj’ goede vriend, Ivan Sollertinski, op 41-jarige leeftijd. Sollertinski was een Russische geleerde, en als muziekcriticus en musicoloog, een actieve promotor van Mahlers muziek in de Sovjet-Unie. De dood van Sollertinsky had een heel diepe impact op Sjostakovitsj, en hij besloot het trio op te dragen ter nagedachtenis aan zijn vriend. Toen hij hoorde van de dood van zijn vriend, schreef hij aan de weduwe van Sollertinsky dat “het onmogelijk is om al het verdriet dat mij overspoelde bij het horen van het nieuws over de dood van Sollertinsky in woorden uit te drukken”, en dat “om zonder hem te leven ondraaglijk moeilijk zal zijn”.

In de daaropvolgende maanden leed hij aan periodes van depressie en had hij moeite met componeren. Op een gegeven moment schreef hij “het lijkt mij dat ik nooit meer een noot zal kunnen componeren”. Het Largo is een lugubere passacaglia, gebaseerd op een zich herhalend thema van acht maten van aanhoudende akkoorden in de piano. Tegen deze achtergrond wisselen viool en cello, die in canon spelen, donkere, langzame en sombere melodische lijnen af. Het deel eindigt met een attacca-markering en gaat zonder pauze door naar het volgende deel. In 1975, werd deze beweging gespeeld tijdens de openbare uitvaartdienst van Sjostakovitsj in de Grote Zaal van het Conservatorium van Moskou, terwijl duizenden langs zijn kist liepen.

Het werk ging in november 1944, in Leningrad in première met de componist aan de piano naast Dmitri Tsyganov en Sergei Shirinsky, leden van het befaamd Beethovenkwartet, dat tijdens hetzelfde concert zijn Tweede Strijkkwartet in première speelde. Twee jaar na de première ontving Sjostakovitsj een Stalinprijs (tweede klasse) voor het trio en maakte hij de eerste opname van het werk met Tsyganov en Sjirinski. Het jaar daarop, maakte hij in mei 1947, tijdens het Praagse Festival, een tweede opname met David Oistrakh en de Tsjechische cellist, Miloš Sádlo.

Mathieu van Bellen (viool), Ori Epstein (cello) en Omri Epstein (piano) ontmoetten elkaar in Londen tijdens hun studie aan het Royal College of Music. Ze werden vrienden en waren al snel onafscheidelijk. Ze speelden voetbal, luisterden samen naar muziek – en speelden samen muziek. Vanaf het begin draaiden al hun gesprekken om muziek. Mathieu, Ori en Omri wonnen verschillende prijzen in internationale competities als solisten en studeerden af aan gerenommeerde muziekacademies in Groot-Brittannië. Hun gedeelde passie voor muziek bleef echter hun sterkste band. ‘Dit trio is de vrucht van een vriendschap die al jaren bestaat’, zo beschrijft Omri Epstein het in essentie spontane proces waarmee het trio vanaf 2012 ontstond.

De naam ‘Busch Trio’ is in de eerste plaats afgeleid van de viool van Mathieu, een ‘ex-Adolf Busch’ G.B. Guadagnini (Turijn, 1783), maar ook van Adolf Busch, het lichtend voorbeeld voor het jonge trio. We moeten ook opmerken dat violist Adolf Busch in 1935 samen met Rudolf Serkin (piano) en Hermann Busch (cello) een legendarische opname maakte van Schuberts Pianotrio in Es groot – een van de belangrijkste werken in de literatuur voor trio’s, en een kernstuk in het repertoire van het Busch Trio. Ook grote namen als kamermuziekleraar Eberhard Feltz, pianist Sir András Schiff en het Artemis Quartet hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van het Busch Trio, net als de Muziekkapel Koningin Elisabeth in Brussel. De leden van het Busch Trio hebben inmiddels een stadium bereikt waarin ze vooral van elkaar leren, tijdens gezamenlijke repetities die voor een belangrijk deel bestaan uit het delen van gedachten en opvattingen over muziek. Ondanks het ‘moeiteloze muzikaliteit’ (The Times) en de grote emotionele gevoeligheid die door de pers en hun trouwe fans aan het Busch Trio worden toegeschreven, laten deze drie muzikanten zich bij het spelen van muziek zowel door het hoofd als door het hart leiden, waarbij ze zich zeer bewust zijn van wat zij doen. ‘Hoe meer je weet, hoe meer vrijheid je voelt’ is een van de belangrijkste uitgangspunten van het ensemble.

Wat ook ongebruikelijk is, is dat het Busch Trio, hoewel het niet strikt deel uitmaakt van de historisch geïnformeerde uitvoeringsbeweging, wel op instrumenten met darmsnaren speelt. Ze besloten dit te doen omdat darmsnaren een ander soort articulatie en een beter geluid bieden, wat niet kan worden bereikt met moderne metalen snaren vanwege de grotere druk die ze vereisen. Sinds de oprichting in 2012 staat het Busch Trio regelmatig op grote podia en festivals in heel Europa. Ze zijn erkend voor hun werk en ontvingen belangrijke prijzen in Nederland en Duitsland, de Kersjesprijs en de Ensembleprijs op het Mecklenburg-Vorpommern Festival. Hun jarenlange vruchtbare samenwerking met het platenlabel Alpha Classics heeft opmerkelijke opnames opgeleverd van het complete oeuvre van Dvorák en Schubert.

Ravel Shostakovich Piano Trios Busch Trio cd ALPHA1002