De vermaarde Italiaanse natuurkundige, Carlo Rovelli vertelt met zijn buitengewone eruditie, het spannend verhaal van een relatief onbekende, Griekse filosoof die ruim tweeënhalfduizend jaar geleden mede aan de basis stond van onze wetenschappelijke manier van denken. Anaximander van Milete wordt nl. verantwoordelijk gehouden voor één van de grootste intellectuele revoluties uit de geschiedenis. Bij hem ontstond nl. het idee dat de aarde in de ruimte zweeft, dat dieren evolueren, dat stormen en aardbevingen geen bovennatuurlijke maar natuurlijke fenomenen zijn en vooral, dat vooruitgang wordt geboekt door een eindeloze zoektocht naar kennis.

In de 6^de eeuw voor Christus was Milete, een stad aan de westkust van Klein-Azië (nu Turkije), de geboorteplaats van de Griekse filosofie en wetenschap. Thales, Anaximander en Anaximenes (De School van Milete), de grondleggers van de filosofie, met name de natuurfilosofie, probeerden als voorlopers van de moderne natuurwetenschappen, op rationele wijze, het heelal en de natuurkunde te verklaren. Daarvoor speculeerden ze over beginselen als abstracte natuurkrachten en oer substanties, waaruit materie zou voortgekomen zijn.

Anaximander (ca. 610 tot ca. 546 v.Chr.), een leerling van Thales en op zijn beurt de leermeester van Anaximenes, behoorde samen met Parmenides en Empedocles, tot de Presocratische natuurfilosofen. Hij stond aan het begin van de natuurkunde, de aardrijkskunde, de meteorologie en de biologie, nam het in zijn tijd heersend wereldbeeld kritisch onder de loep, en bleef vooral bekend door zijn kosmogonie en kosmologie.

“Al in de klassieke oudheid”, schrijft Rovelli, “zagen de Grieken de aarde als een steen die in de ruimte zweefde zonder te vallen. Onder de aarde bevond zich niet nog meer aarde, of een schildpad, of zuilen, maar dezelfde lucht die wij boven ons zien. Hoe hadden de Grieken al zo vroeg begrepen dat de aarde in de ruimte zweeft? Dat de hemel onder onze voeten doorloopt? Wie had dat begrepen, en hoe?” Volgens Anaximander was de ene elementaire substantie, waaruit alles was ontstaan, niet het water zoals bij Thales, maar ook niet aarde, vuur of lucht. Het principe dat hij als oer substantie poneerde was oneindige, eeuwige en onbepaalde massa.

Rovelli verdeelde zijn boek in 11 hoofdstukken. In de eerste 5 hoofdstukken heeft hij het over de aard van de kennis in de 6^de eeuw voor Christus, astronomie en goden in Milete, de ideeën van Anaximander, weersverschijnselen en het kosmologisch en biologisch naturalisme, en het idee van natuurwetten bij Anaximander, Pythagoras en Plato. In de daarop volgende hoofdstukken leest u o.a. eerst over het antieke Griekenland (het Grieks alfabet, wetenschap en democratie), Anaximander na Einstein en Heisenberg, het onderzoeken van de verschillende vormen van denken over de wereld en de ontwikkeling in ons wereldbeeld, waarna de auteur vervolgt met een uiteenzetting over het voorwetenschappelijk denken en de aard van het mythisch-religieuze denken en de diverse functies van het goddelijke. Als conclusie, “De erfenis van Anaximander”, gevolgd door de bibliografie, een verklarende woordenlijst en een index. 

Dit uitzonderlijk verrijkend boek verscheen als een heruitgave van “The First Scientist: Anaximander and his legacy”, eerder in het Engels en in het Frans, en verschijnt nu voor het eerst in het Nederlands. Het gaat over het rebels vermogen om te twijfelen, kritisch na te denken en steeds opnieuw met elkaar het debat aan te gaan. Dat maakt Anaximander zowel tijdloos als bijzonder actueel, vrijheid is nl. essentieel voor wetenschappelijke ontwikkeling. “La naissance de la pensée scientifique. Anaximandre de Milet” werd vertaald door Sonja Matthews.

Carlo Rovelli (1956) is hoogleraar theoretische natuurkunde aan de universiteit van Aix-Marseille. Hij schreef bestsellers over natuurkunde die in meer dan veertig talen vertaald zijn: Zeven korte beschouwingen over natuurkunde, Helgoland en Het mysterie van de tijd. Rovelli heeft meer dan 200 wetenschappelijke artikelen geschreven die in internationale tijdschriften zijn gepubliceerd. Hij heeft twee monografieën gepubliceerd over luskwantumzwaartekracht en verschillende populair-wetenschappelijke boeken. Zijn boek “Seven Brief Lessons on Physics” is wel in 41 talen vertaald.

Carlo Rovelli Anaximander en de geboorte van het wetenschappelijke denken 224 bladz. Nieuwe Zijds ISBN 9789057125959