De Romeinse advocaat, filosoof en invloedrijk politicus, Cicero, had de reputatie een onovertroffen redenaar te zijn. Zijn boeken over retorica bv. behoren nog altijd tot de beste en invloedrijkste op dit gebied. In “Wet en rechtvaardigheid” kruisten Griekse theorie en Romeinse praktijk elkaar in een krachtig betoog als de… eerste grondwet uit de geschiedenis!
Marcus Tullius Cicero (106 v. Chr. – 43 v. Chr.) was een Romeins redenaar, politicus, advocaat en filosoof. Zijn leven speelde zich af tijdens de overgang van de Romeinse Republiek naar het keizerrijk. Hij schreef “Brutus” in 46 v. Chr. De dialoog was in de literatuur van Grieken en Romeinen een geliefde literaire vorm, die niet alleen toepassing vond in verschillende literaire genres (epos, lyriek, drama, historiografie, diatribe) maar sinds de 5e eeuw v. Chr. ook uitgegroeid is tot een zelfstandig literair genre, nl. de gestileerde weergave in proza van een al dan niet gefingeerd gesprek over een onderwerp van beschouwelijke, meestal wijsgerige aard.
“De Legibus”, een socratische dialoog van Marcus Tullius Cicero, draagt dezelfde naam als Plato’s beroemde dialoog. In tegenstelling tot zijn eerder werk “De re publica” , waarin Cicero zich genoodzaakt voelde de actie te situeren in de tijd van Scipio Africanus Minor, schreef hij dit werk als een gefictionaliseerde dialoog tussen hemzelf, zijn broer Quintus en hun wederzijdse vriend, Titus Pomponius Atticus. De dialoog begint met het trio dat een ontspannen wandeling maakt door Cicero’s familielandgoed in Arpinum, waar ze beginnen te spreken over hoe de wetten zouden moeten zijn. Cicero gebruikte dit als platform om zijn theorieën over de natuurwet van harmonie tussen de klassen uiteen te zetten.
Cicero’s fundamentele conservatieve en traditionalistische overtuigingen brachten hem ertoe een geïdealiseerd Rome vóór de Gracchi voor te stellen, waarbij de klassen nog steeds in harmonie waren. Van daaruit hervormde hij de slechtste punten van de Romeinse grondwet, terwijl hij het grootste deel ervan behield. Cicero’s voorgestelde grondwet in Boek Drie moet worden gezien als een renovatie van de bestaande orde, en niet als een oproep om de orde te vernietigen en opnieuw op te bouwen. Minder dan tien jaar na de aanvaarde datum waarop hij met het manuscript begon, stak Julius Caesar echter de Rubicon over en lanceerde daarmee de burgeroorlog die een einde zou maken aan de Republiek.
Het was crisis toen Cicero deze dialoog schreef over de constitutie van Rome. Door het op schrift stellen van de belangrijkste regels van de staat probeerde Cicero de Romeinse Republiek te redden van haar naderende ondergang. In deze periode groeide Rome nl. uit van een stad die lokale oorlogen uitvocht met buursteden, tot een immens wereldrijk. De republiek begon met de eerste verkiezing van de consuls in 509 v. Chr. en eindigde 478 jaar later, toen Octavianus de eerste keizerlijke dynastie vestigde.
Na een vurig pleidooi voor het natuurrecht bespreekt Cicero zijn religieuze wetten en de wetten over de magistraten. Griekse theorie en Romeinse praktijk kruisen elkaar in een krachtig betoog, terwijl recente politieke ontwikkelingen voor de achtergrond zorgen. Het geheel levert een boeiend werk op dat filosofisch, historisch en staatkundig van blijvende waarde is. “Wet en Rechtvaardigheid”, vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Maarten Klink, is trouwens de eerste vertaling van Cicero’s De Legibus in de Nederlandse taal!
Ernst Hirsch Ballin (emeritus universiteitshoogleraar van Tilburg University) is emeritus hoogleraar rechten van de mens van de Universiteit van Amsterdam, voormalig minister van Justitie en van Binnenlandse Zaken.
Cicero, Wet en rechtvaardigheid Vertaling Maarten Klink Nawoord Ernst Hirsch Ballin 144 bladz. Uitg. Damon ISBN 9789463403504