Constantin Brunner (1862–1937), eigenl. Arjeh Yehuda, was een Joods-Duitse filosoof die in 1933 naar Nederland vluchtte. “Verkeerd gedacht, verkeerd geleefd” verscheen postuum en werd nooit eerder vertaald in het Nederlands. Dit boek behandelt nochtans alle grote thema’s waar Brunner in zijn leven over schreef: filosofie, religie, cultuur en in het bijzonder, het antisemitisme, dat in het midden van de 20ste eeuw opkwam. “Nawoord bij mijn testament”, deze filosofische klassieker van Brunner, een van de belangrijkste denkers van de 20ste eeuw, is in deze uitgave voorzien van een Voorwoord van Arnon Grunberg en van een tekst van Jürgen Stenzel.
De filosofie van de Joods-Duitse filosoof, Constantin Brunner, uit Altona (nabij Hamburg), legde de nadruk op menselijke vrijheid, waarheid en zelfontdekking. Hij geloofde dat ware wijsheid niet kan worden verkregen door dogmatische overtuigingen, maar alleen door voortdurende zelfreflectie en persoonlijke groei. Bij de ontwikkeling van zijn filosofie was Brunner sterk beïnvloed door Spinoza. Volgens Brunner heeft de authentieke filosofie van Spinoza haar antithese in de scholastiek, die haar hoogste uitdrukking vindt in Immanuel Kant. Zo vertegenwoordigen Spinoza en Kant tegengestelde polen in het dialectische idealisme waarmee Brunner de hele intellectuele geschiedenis organiseert.
Zijn hoofdwerk, “Die Lehre von den Geistigen und vom Volk” (“De Leer van de geestelijken en het volk”), het eerste deel van een helaas niet voltooide trilogie, weerspiegelde zijn diepe inzichten en brede kennis. Brunner correspondeerde o.a. met Walther Rathenau, Martin Buber, Gustav Landauer en Lou Andreas-Salomé en Albert Einstein las Brunner. De tegenstelling tussen het spirituele en het religieuze was een belangrijk thema in Brunners werk. Hij beweerde nl. dat het jodendom in wezen antireligieus is, door in te stellen dat “het jodendom als een spirituele doctrine, het tegenovergestelde is van religie en een protest ertegen”. Dit culmineerde in zijn argument met zijn eigen vertaling van het Shema: “Hoor O Israël, Zijn is onze god, Zijn is één”. Hij plaatste nl. priesterlijk/farizeïsch/rabbijn naast het profetische jodendom, en stelde dat de laatsten, de ware mystieke essentie vertegenwoordigen, in tegenstelling tot de eersten, die die essentie vervormen.
Brunner ontwikkelde vanaf 1900 in een veelheid van boeken en publicaties een diepgaande visie op de wereld en de toenemende problemen van antisemitisme. In “Verkeerd gedacht, verkeerd geleefd”, verkende Brunner alle grote thema’s die zijn leven hebben beïnvloed: filosofie, religie, cultuur en met name het opkomende antisemitisme in de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw. Zijn Duitse leerlinge, Magdalena Kasch slaagde erin het grootste deel van Brunners geschriften te behoeden voor vernietiging door de nazi’s. In 1947, richtte zij, met de hulp van enkele andere overlevende vrienden van Brunner, het “Internationaal Constantin Brunner Institut” (ICBI) op in Den Haag. Er was toen echter (nog) geen sprake van een heropleving van de belangstelling voor zijn werk, ondanks de inspanningen van Yehudi Menuhin! (foto) en André Breton die hem als een rolmodel beschouwden.
Het “Internationaal Constantin Brunner Instituut” (ICBI) beschrijft Brunners “The Doctrine of the Spiritual and the People” (1908), die de basis legde voor zijn filosofie, als volgt: “Door onderscheid te maken tussen drie ‘vermogens’ van het denken – het praktische, het spiritueel en analoog – legt Brunner in dit boek de basis van zijn filosofie. Omdat volgens hem het praktische denken van de mens noodzakelijkerwijs gebaseerd is op het ware, spirituele of op het fictieve, analoge principe, komt hij tot de stelling van een tegenstelling tussen spirituele en bijgelovige denkers die door de geschiedenis heen kan worden aangetoond. Analoog denken is niet puur, maar eerder verward absoluut, dat wil zeggen praktisch denken dat verabsoluteerd is geworden. Fundamenteel voor zijn leer is het onderscheid, dat niet verder onderzocht kan worden, tussen absoluut, intellectueel en relatief, praktisch denken, dat teruggaat op Spinoza’s verschil tussen substantie en attribuut. (…) Zijn bewegingstheorie leidt tot een ‘psychologie zonder ziel’, en tenslotte tot een ‘pneumatologie’, waarin Brunner de oorsprong van ons bewustzijn afleidt uit de bezieling van de wereld. In talrijke uitweidingen belicht hij Kants scholastische moralisme, dat hij contrasteert met Spinoza’s logisch doordachte filosofie”. Dit boek biedt een uitstekende kans om inzicht te krijgen in zijn gedachtegoed en zijn betekenis voor onze tijd. De teksten van Brunner en Stenzel werden vertaald door Mark Wildschut.
Jürgen Stenzel (1962) is vooral bekend vanwege zijn betrokkenheid bij de persoon en het werk van Constantin Brunner. In deze context is hij voorzitter van het Internationaal Constantin Brunner Instituut en was hij tot de ontbinding ook voorzitter van de Hamburgse Constantin Brunner Foundation. Tussen 1984 en 1990 studeerde Stenzel filosofie en Duits aan de universiteiten van Tübingen en Heidelberg. Tussen 1990 en 1996, volgden archiefonderzoek voor het Internationale Constantin Brunner Instituut (ICBI) in Den Haag en activiteiten in het volwassenenonderwijs. In 1993 nam hij het voorzitterschap over van de Hamburgse Constantin Brunner Stichting. Tussen 1996 en 2001, behaalde hij zijn doctoraat in de filosofie aan de Universiteit van Hannover en was tot 2008, ook onderzoeksassistent bij het Instituut voor Algemene en Vergelijkende Literatuurwetenschap van de Vrije Universiteit van Berlijn (DFG-project). Sinds 2008 is J. Stenzel docent Duits en filosofie aan de Max Planck High School in Göttingen.
Constantin Brunner Verkeerd gedacht, verkeerd geleefd 176 bladz. uitgeverij de Nieuwe Wereld ten have ISBN 9789025911973
https://www.stretto.be/2017/11/12/ethica-van-spinoza-door-martin-van-buuren/