Historische uitvoering van “Haydn Late Piano Works” door Michel Kiener op pianoforte, op het label Passacaille. | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

Overschaduwd door Mozart en Beethoven, hebben de pianosonates van Joseph Haydn desondanks een diepgaand verhaal te vertellen. Vanaf zijn bescheiden begin als klavierleraar tot zijn cruciale rol aan het Esterházy-hof, was Haydns leven als componist en uitvoerder, net zo ingewikkeld als zijn composities. Michel Kiener neemt u mee op een reis doorheen het leven en de muziek van deze opmerkelijke componist en onthult op een pianoforte van Christopher Clarke, gebouwd naar een Weens Hammerklavier van Anton Walter uit 1790, de kracht en de uitgebreide, muzikale expressie in de late klavierwerken van Joseph Haydn.

Haydns late pianosonates Hob. XVI: 40–42 (1784) en Hob.XVI:48–52 (1788–95) laten zien dat hij een zeer onderscheidende en volmaakte meester was in termen van vorm en expressie. Deze technisch briljante werken, de essentie van zijn sonateproductie, werden gecomponeerd voor het hamerklavier en weerspiegelden de nieuwe inspiratie die Haydn in Londen opdeed. Vooral de Londense Sonates met hun afwisselend staccato en legato spel, waren stilistisch baanbrekend. Deze cd laat u kennismaken met Haydns volwassen klavierwerken, gevormd door zijn ontmoetingen met Engelse pianofortes en opmerkelijke pianisten als Thérèse Jansen. Ontdek hier de voortreffelijke ‘Engelse’ sonates, waar technische genialiteit en diepgaande muzikale diepgang perfect samen kwamen. Als we de emotionele kern van zijn werk onderzoeken, komen we het beklijvende ‘Andante met variaties in F mineur’ tegen, een aangrijpend meesterwerk dat lijkt te resoneren met persoonlijk verdriet.

In 1780 publiceerde Haydn, na op. 13 en op. 14, een derde verzameling pianosonaten als op. 30. In tegenstelling tot de twee eerdere bundels pianosonaten, gecomponeerd voor klavecimbel, componeerde Haydn deze sonaten voor pianoforte. Terwijl de sonaten nrs. 1-5 in late jaren 1770 of vóór 1780 gecomponeerd zijn, gaat de ontstaansgeschiedenis van de Sonate in do klein terug tot het jaar 1771. De zes pianosonaten Hob.XVI: 35-39 en Hob.XVI: 20, werden in 1780 uitgegeven als Haydns op. 30, onder de titel “Zes Sonaten voor klavecimbel en pianoforte, opgedragen aan Franziska en Marianne Auenbrugger”. De Auenbrugger zusters waren pianoleerlingen van Haydn. Vanaf de sonate nr. 33 Hob.XVI.20, gebruikte Haydn de term sonate. Voorheen sprak hij over divertimenti en partita’s.

Hoogtepunten waren de twee pianosonaten nrs. 49 en 50, uit een reeks van zes sonaten. De Sonate in Es, Hob. XVI/49 uit 1789/90, markeerde het begin van Haydns late stijl met veelvuldig gebruik van afwisseling tussen staccato en legato. De overgangen werden vloeiender in vergelijking met zijn vroegere werken, met meer uitgebreide eerste en tweede bewegingen, en een kortere derde beweging. De sonate nr. 49 werd opgedragen aan Haydns minnares, de gehuwde en moeder van 6 kinderen…Maria Anna von Genzinger (1754-1793), en werd gepubliceerd met als titel “Grande Sonate per il Fortepiano, op. 69”. Op het handschrift stond weliswaar aanvankelijk “per la stimatissima Signora Anna de Jerlischeck”, maar uiteindelijk eerde Haydn, Maria Anna von Genzinger met het werk. Op 11 juli schreef Genzinger aan Haydn vanuit Wenen, dat ze de sonate heel erg goed vond, maar dat ze hem vroeg om de kleine middenepisode in het Adagio, waar de linkerhand de rechterhand kruist, te vereenvoudigen. Haydn beloofde het te wijzigen, maar het is er nooit van gekomen.

Haydn componeerde zijn 3 laatste pianosonaten (Hob. XVI:50, 51 & 52) rond 1794, alle voor Therese Jansen Bartolozzi (ca. 1770 – 1843), die in Londen woonde. Haydn was op 16 mei 1795, getuige bij haar huwelijk met de Italiaanse graveur en kunsthandelaar, Gaetano Bartolozzi (1757–1821) en droeg ook zijn drie veeleisende pianotrio’s (H. XV:27–29) aan haar op. Therese Bartolozzi, geb. Jansen, werd vermoedelijk ergens rond 1770 in Aken geboren. Haar vader was een succesvolle dansmeester, die met zijn gezin naar Londen verhuisde. Het familiebedrijf om dansles te geven aan welgestelde klanten was behoorlijk succesvol en werd enige tijd voortgezet door Therese en haar jongere broer, Louis Jansen (1774–1840). Zowel Therese als Louis studeerde bij de beroemde pianist Muzio Clementi.

Vooral Therese blonk uit, en in haar jonge volwassenheid was ze een uitstekende artieste geworden. In 1791 had ze waarschijnlijk reeds een sterke reputatie, aangezien Johann Peter Salomon haar en haar familie gratis kaartjes gaf voor de eerste serie beroemde concerten die Joseph Haydn onder zijn auspiciën in Londen gaf. Werken werden aan haar opgedragen door Clementi, Haydn en Dussek en ze werd vermeld als een van Clementi’s drie meest vooraanstaande leerlingen, samen met John Field en Johann Baptist Cramer. Bartolozzi publiceerde de sonate nr. 50 rond 1800, met als titel, “A Grand Sonata for the Piano Forte Composed Expressly for and dedicated to Mrs. Bartolozzi by Haydn … Op. 79 … London.

De pianosonate in Es, Hob. XVI/52, L. 62 uit 1794, de laatste van Haydns pianosonates, wordt algemeen beschouwd als zijn grootste. Het meesterwerk is zelfs het onderwerp geweest van uitgebreide analyse door vooraanstaande musicologen, vanwege de uitgebreide lengte, ongebruikelijke harmonieën en buitengewoon interessante doorwerking. Wat deze Es-sonate betreft, was Jansen kennelijk de opdrachtgever van de gesigneerde (handgeschreven) partituur, maar niet van de eerste gepubliceerde versie. Op de titelpagina schreef Haydn in het Italiaans: “Sonata composta per la Celebre Signora Teresa de Janson … di me giuseppe Haydn mpri Lond. 1794”. Uiteindelijk liet Haydn het werk in 1798, in Wenen publiceren, drie jaar nadat hij uit Londen was teruggekeerd. De uitgever was Artaria, en de opdrachtnemer voor de gepubliceerde versie was de pianiste, Magdalena von Kurzbeck (1767–1845).

Het eveneens hier opgenomen “Andante met variaties in F mineur (Hob. XVII/6)”, ook bekend als “Un piccolo divertimento”, wellicht Haydns meest uitgebreide en vindingrijkste werk voor klavier, werd in 1793 gecomponeerd en behoort tot Haydns meer populaire klavierwerken. De variaties zijn nl. een reeks dubbele variaties. Het eerste thema is in F mineur en het tweede thema in F majeur. Daarop volgen twee varianten van elk thema en een uitgebreide coda. Deze compositie werd mogelijk geïnspireerd door het overlijden van Haydns minnares, Maria Anna von Genzinger (1754-1793), genaamd “Marianne”.

In 1760 trouwde Haydn, met de zekerheid van een kapelmeesterpositie met Maria Anna Theresia Keller (1729–1800) (foto), de zus van Therese (geb. 1733), op wie hij analoog met Mozart, eerder verliefd was geweest. Het huwelijk was volkomen ongelukkig. Het bracht geen kinderen voort, en beiden namen minnaars… Dit is perfecte klaviermuziek, dit is perfect pianospel, dit is een heel, heel bijzondere cd. Warm aanbevolen.

De Zwitserse klavecinist, Michel Kiener, volgde tegelijkertijd piano- en klavecimbel bij Louis Hiltbrand (1972) en Isabelle Nef (1975) aan het plaatselijke Muziekconservatorium van Genève, waar hij de prijs voor virtuositeit in beide disciplines won. Verder volgde hij les bij Anneke Uittenbosch en Gustav Leonhardt in Amsterdam. Hij won in 1977, de eerste prijs op de Internationale klavecimbelwedstrijd in Brugge en hij won de Internationale wedstrijd in Genève. Sinds 1977 is Michel Kiener professor aan het Conservatorium van Genève, terwijl hij zijn activiteiten voortzet als concertartiest en pedagoog. Zijn achtergrond, zowel als pianist en klavecinist, leidde hem al snel naar het laat barok en klassiek repertoire, gespeeld op pianoforte en zelfs op clavichord.