De Britse auteur, Christopher Isherwood (1904-1986) woonde en leefde vanaf 1929 tot aan de machtsovername door Hitler in Berlijn. Deze periode van zijn leven verwerkte hij in twee romans, Meneer Norris neemt de trein (1935) en Afscheid van Berlijn (1939). Beide romans verschenen nu in de reeks Kritische Klassieken van uitgeverij Schokland, in een nieuwe vertaling van Willem van Toorn.

In november 1929, verhuisde Christopher Isherwood naar Berlijn. Daar voltooide hij zijn tweede roman, The Memorial (1932), over de impact van de Eerste Wereldoorlog op zijn familie en zijn generatie. Hij zette ook zijn gewoonte voort om een dagboek bij te houden. In zijn dagboek verzamelde hij ruw materiaal voor “Mr. Norris Changes Trains” (1935), geïnspireerd door zijn hechte vriendschap met Gerald Hamilton en voor “Goodbye to Berlin” (1939), zijn portret van de stad waarin Hitler aan de macht kwam, mogelijk gemaakt door armoede, werkloosheid, toenemende aanvallen op joden en communisten, en genegeerd door het uitdagend hedonisme van het nachtleven in cafés, bars en bordelen. “Goodbye to Berlin” omvatte verhalen gepubliceerd in het linkse tijdschrift “New Writing”, en omvatte Isherwoods novelle Sally Bowles uit 1937, waarin hij zijn beroemdste personage creëerde, gebaseerd op een jonge Engelse vrouw, Jean Ross, met wie hij kort een flat deelde.

In de Verenigde Staten werden de Berlijnse romans in 1945, samen gepubliceerd als “The Berlin Stories”. In 1951, werd “Goodbye to Berlin” aangepast voor het podium in New York door John van Druten (1901-1957) met de titel “I Am a Camera”. Van Druten ontleende deze titel aan het kortverhaal “A Berlin Diary (1930)”, waarin de hoofdfiguur zichzelf beschrijft als “een camera, de sluiter open, passief, alles vastleggend zonder na te denken”. Dit stuk inspireerde de succesvolle Broadway-musical “Cabaret” (1966), die in 1972, met muziek van John Kander (1927) werd verfilmd. De musical concentreert zich op het decadent nachtleven in de louche Kit Kat Klub en draait om de relaties van de homoseksuele Amerikaanse schrijver Clifford Bradshaw met de Engelse cabaretier Sally Bowles, gemodelleerd naar Jean Ross (foto). Een subplot gaat over de gedoemde romance tussen de Duitse pensioneigenares Fräulein Schröder en haar bejaarde vrijer Herr Schultz, een joodse fruitverkoper.

“Afscheid van Berlijn” is opgebouwd als een raamvertelling van drie verhalen en drie dagboekfragmenten. Ze hebben allemaal dezelfde hoofdfiguur, de in de ik-vorm vertellende ‘Christopher’ die zijn indrukken beschrijft van de sfeer van de stad Berlijn en de mensen die hij er ontmoette tijdens de nadagen van de Weimarrepubliek, de jaren 1929 tot 1932. Sally Bowles, dankzij de film Cabaret met Liza Minelli in de hoofdrol wellicht de bekendste romanfiguur uit Isherwoods verhalen, de zorgelijke hospita Fräulein Schröder, de proletarische familie Nowak in hun trieste huurkazerne, de schatrijke joodse familie Landauer, eigenaars van een groot warenhuis, de schaduw van de machtsovername door de nazi’s, maar ook het Berlijn van de losse zeden, de bordelen en nachtclubs, alle zijn ze haarscherp geportretteerd door de schrijver, die voortdurend op de achtergrond blijft.

“Meneer Norris neemt de trein” leest als een schelmenroman tegen de achtergrond van de roerige nadagen van de Duitse Weimarrepubliek. De verteller, William Bradshaw, ontmoet in de trein van Amsterdam naar Berlijn de mysterieuze Arthur Norris. Het is het begin van een vriendschap die zich zowel voor de lezer als voor de verteller laat lezen als een zoektocht naar de ware aard van meneer Norris. Vanaf dat moment raakt Bradshaw verwikkeld in een reeks ongewone gebeurtenissen, waarin meneer Norris steeds de hand lijkt te hebben. Via Norris komt hij in contact met zulke uiteenlopende figuren als een Berlijnse communistenleider, een homoseksuele baron en niet te vergeten het hoertje Anni-met-het-zweepje.

Het Berlijn van 1933, de opmaat naar de machtsovername door de nazi’s, de weke schurk meneer Norris, zijn smoezelige zaakjes en zijn merkwaardige kennissenkring, het voortdurend wisselen tussen bondgenoten en politieke partijen, krijgen in levendige details gestalte. En dit in die mate, dat de verhalen George Orwell zelfs er toe aanzetten tot een bijzonder boude uitspraak, “Als je verhalen als deze leest, verbaast het je niet dat Hitler aan de macht is gekomen, maar wel dat het niet een paar jaar eerder al gebeurde”…

Christopher Isherwood, Meneer Norris neemt de trein 197 bldz Kritische Klassieken uitg. Schokland EAN 9789083306018

Christopher Isherwood Afscheid van Berlijn 199 bldz Kritische Klassieken uitg. Schokland EAN 9789083306025