Van de grote middeleeuwse ‘meesters’, briljante theologen en filosofen met een toen internationale uitstraling, zijn er maar weinigen die nog gelezen, vertaald of uitgegeven worden. Slechts specialisten van de middeleeuwse cultuur kennen nog de namen van Petrus Lombardus of Johannes Duns Scotus. De dominicaan Meister Eckhart (1260-1328), eigenlijk Eckhart van Hochheim, is daarbij een grote uitzondering. Satoshi Kikuchi bespreekt in deze uitgave in een grondige inleiding, zowel het leven van Eckhart als zijn geschriften.
Eckhart von Hochheim (ca. 1260–ca.1328), algemeen bekend als Meister Eckhart, was een Duits katholiek theoloog, filosoof en mysticus, geboren nabij Gotha in het landgraafschap Thüringen (nu Midden-Duitsland) in het Heilig Roomse Rijk. Eckhart kwam op de voorgrond tijdens het pausdom van Avignon in een tijd van toenemende spanningen tussen kloosterorden, diocesane geestelijken, de Franciscaanse Orde en Eckharts Dominicaanse Orde. Op latere leeftijd werd hij beschuldigd van ketterij en opgevoed voor de plaatselijke, door Franciscanen geleide inquisitie, en als ketter berecht door paus Johannes XXII met de bul “In Agro Dominico” van maart 1329. Hij lijkt weliswaar overleden te zijn voor hij zijn vonnis had ontvangen.
Meister Eckhart stond bekend om zijn werk met vrome lekengroepen. Sinds de 19de eeuw heeft hij hernieuwde aandacht gekregen. Hij heeft een status verworven als een groot mysticus binnen de hedendaagse spiritualiteit, evenals aanzienlijke belangstelling van geleerden die hem situeren binnen de middeleeuwse scholastische en filosofische traditie.
Volgens Josef Koch behoorde het meesterwerk, “Expositio sancti evangelii secundum Johannem”, tot de Prologus generalis van Eckhardts Opus tripartitum. Grondig, kritisch en doorleefd becommentarieerde Meister Eckhart het Johannesevangelie. Soms was de tekst ronduit duister, maar dan weer diep menselijk. Eckhart kende de mens en hij kende God, beter dan velen die hem veroordeelden of niet begrepen. Hierdoor geeft het werk inzicht in het denken van zijn tijd en is het tegelijk actueel genoeg voor iedereen die de zin zoekt van het bestaan.
Eckhart werd geboren in wat nu het Duitse bondsland Thüringen is en trad rond 1275 in bij de dominicanen of predikheren in Erfurt. In 1294 werd hij er prior van het klooster van de orde, maar enkele jaren later promoveerde hij aan de universiteit van Parijs tot magister in de theologie. Vandaar zijn titel ‘Meister’. Voor Meister Eckhart, die nadien lesgaf in Parijs en Keulen, was God voor de mens volstrekt onkenbaar en iedere eigenschap die we aan Hem wilden toekennen, schoot te kort. Hoewel zijn preken in het Duits tot zijn meest originele werk behoren, is het Latijnse Commentaar op het Johannesevangelie zijn belangrijkste en meest omvangrijke geschrift. Het is ook wat theologie voor deze 14de-eeuwer was: een commentaar bij de Bijbel. Eckharts mystiek is een zeer aardse, levensnabije mystiek waar God en het Leven één en ondeelbaar zijn.
Soms duiken er weliswaar “vreemde” opvattingen op en is de tekst ronduit duister, maar de centrale gedachte is dat de mens aan dezelfde goddelijke geboorte deelneemt als de Zoon. ‘Wij worden omgevormd in de Zoon, en des te meer wordt de Zoon in ons geboren, en wij worden geboren in de Zoon’. Zijn opvattingen over de eenheid van het kindschap tussen Christus en de mens was evenwel het grootste knelpunt in het inquisitieproces tegen hem. In 1325, startte de aartsbisschop een onderzoek tegen de geleerde dominicaan wegens ketterse opvattingen. Daarop ging hij in beroep bij het pauselijk hof in Avignon. Maar toen hij daar uiteindelijk werd veroordeeld, was de dominicaan al overleden. Eckhart werd verweten dat hij meer heeft willen weten dan nodig was…
De eerste Europese vertaling van de Upanishaden verscheen in twee delen in 1801 en 1802. De 19e-eeuwse filosoof Arthur Schopenhauer werd beïnvloed door de vroege vertalingen van de Upanishads, die hij “de troost van zijn leven” noemde. Schopenhauer vergeleek de opvattingen van Eckhart met de leringen van Indiase, christelijke en islamitische mystici en asceten. De opmerkelijke humanistische psychoanalyticus en filosoof, Erich Fromm vestigde in het Westen hernieuwde aandacht op de geschriften van Eckhart, waarbij hij zich baseerde op veel van diens thema’s in zijn omvangrijk oeuvre. 
Eckhart had ook een belangrijke invloed op de ontwikkeling van de opvatting van secretaris-generaal Dag Hammarskjöld van de Verenigde Naties over spirituele groei door onbaatzuchtige dienstbaarheid aan de mensheid, zoals gedetailleerd beschreven in zijn boek met contemplaties, “Vägmärken” (“Markeringen”). Carl Jung, noemde Eckhart goedkeurend in zijn bespreking van Christus als symbool van het archetypische zelf. Jung zag Eckhart nl. als een christelijke gnosticus. Deze indrukwekkende vertaling uit het Latijn van Mitte Gilles, ingeleid door Satoshi Kikuchi, telt meer dan vierhonderd bladzijden.
Satoshi Kikuchi is wetenschappelijk medewerker aan de Faculteit Godgeleerdheid en Religiewetenschappen van de KU Leuven. Zijn onderzoek richt zich op mystiek en lekenspiritualiteit in het middeleeuwse Duitse en Nederlandse taalgebied. Hij is vooral geïnteresseerd in het verkennen van deze thema’s binnen de context van de 14de eeuw.
Meister Eckhart In den beginne was het woord Commentaar bij het Johannesevangelie 512 bladz. uitg. Halewijn ISBN 9789089724533