Stel, u weet wat een verminderd septiem akkoord is, u weet wat een verhoogde of een verlaagde graad is, u begrijpt modulaties, chromatiek en chromatische alteratie en u vraagt mij dan welk boek u best leest over Wagner, antwoord ik u meteen: “De biografie door Martin Geck”. Niet dat u zonder die kennis het boek niet zou kunnen lezen, wel integendeel, het is immers een biografie. Onder het ontelbaar aantal boeken, ooit geschreven over het genie van de zwevende tonaliteit, is dit boek zeker, maar dan ook zeker, één van de interessantste ooit geschreven. Niet te missen!
Neemt u het boek in de winkel voor het eerst vast en u leest de tekst op de achterflap, dan leest u dat “Wagner en zijn muziek worden gevreesd, veracht of aanbeden”. Met deze intrigerende zin wordt de fundamenteel nieuwe en meeslepende biografie van een van de belangrijkste en meest controversiële componisten voorgesteld. Wie Richard Wagner en zijn muziek wil begrijpen, moet dit boek zeker ter hand nemen.
Want, Martin Geck (1936-2019) werd in 1966, na zijn studies musicologie, theologie en filosofie in Münster, Berlijn en Kiel nl. de oprichter en redacteur van de Richard Wagner Uitgave. In 1974 werd hij docent en in 1976 werd hij hoogleraar musicologie aan de Universiteit van Dortmund. Geck publiceerde over de geschiedenis van de Duitse muziek in de 17de, 18de en 19de eeuw maar heeft zich ook altijd ingespannen voor het muziekonderwijs. Momenteel is hij de initiatiefnemer van en de drijvende kracht achter het Dortmund Bach symposium en is hij lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van de kritische uitgave van de Volledige Werken van Johann Rosenmüller (1617-1684). Dat was de componist uit het door godsdienstwaanzin geteisterd Oelsnitz aan de Weiße Elster, die Leipzig ruilde om posaune (trombone) te gaan spelen in de San Marco van Venetië. Na verschillende componistenbiografieën uitgegeven door RoRoRo/Rowohlt, ‘Bach : Leben und Werk’ en ‘Mozart’, ‘Robert Schumann. Mensch und Musiker der Romantik’, deze laatste uitgegeven door Siedler, heeft deze bijzonder prestigieuze uitgeverij nu Gecks Wagner biografie uitgegeven.
Brug tussen de oude en huidige discussie
De voorstellingstekst vervolgt met “Bij Richard Wagner ging het altijd om alles, om het gezamenlijke, het volledige. Om de volheid van het leven en het idee van het Gesamtkunstwerk, over de componist als kunstprofeet. In Wagners leven en werk kruisen de geesten elkaar”. Martin Geck traceert in zijn boek niet alleen Wagner en zijn muziek, maar ook onszelf en onze interessante maar ook bedenkelijke tijd. Door belangrijke musicologische, filosofische en biografische vragen te stellen over leven en werk van Richard Wagner, bouwt hij een brug tussen de oude en huidige discussie. Wat waren de Leidmotieven in het leven van Wagner? Wat fascineert ons tot op vandaag in ‘Tristan en Isolde’ of in ‘Der Ring des Nibelungen’? Beschadigde Wagners antisemitisme zijn werk? Welke waarden nemen we door zijn opera’s en muziekdrama’s in ons op? Er is waarschijnlijk geen enkele andere onderzoeker/specialist die Wagners leven en Wagners onnoemelijk veelzijdig werk beter kent dan Martin Geck.
Bijzondere vertrekpunten
Wat maakt het boek van Geck zo bijzonder? Dat hij bv. vertrekt van de 2500 bladzijden tellende dagboeken van Cosima, de 800 bladzijden tellende autobiografie van Wagner en de 9000 brieven van Wagner, die hij als Gründungsredakteur van de integrale Wagner Uitgave (‘Richard-Wagner-Gesamtausgabe’), zeer goed kent. Dat hij belangrijke, biografische detailgegevens uitvergroot en bovenal dat hij de essentie van Wagner nl. de muzikaal technisch/theoretische inhoud van Wagners vernieuwende harmonie bijzonder goed kent en in zijn boek aanschouwelijk maakt door notenvoorbeelden.
Chronologisch
Geck gaat chronologisch door Wagners leven aan de hand van diens opera’s en drama’s. Na Die theatralische Urszene: Von Leubald zu den Feen, volgen Die Verlockungen der groβen Oper: Das liebesverbot und Rienzi, Tiefe Erschütterung und heftige Umkehr : Der fliegende Holländer, Rituale gegen Angst und Einsamkeit: Tannhauser und der Sängerkrieg auf Wartburg en Märchenstunde mit bösen Folgen: Lohengrin. Dan volgen de hoofdstukken in verband met en over Wagners Ring, Die revolutionären Dramenentwürfe: Achilleus, Jesus von Nazareth, Siegfried’s Tod, Wieland der Schmied, wir haben die Kunst, damit wir nicht an der Wahrheit zu Grunde gehn : Der Ring des Nibelungen als Mythos des 19. Jahrhunderts, Mein Musik-Machen ist eigentlich ein Zaubern, denn mechanisch und ruhig kann ich gar nicht musizieren : die Kunst des Rings – vom Anfang her gesehen en tenslotte Er gleicht uns auf’s Haar; er ist die Summe der Intelligenz der Gegenwart : Die Kunst des Rings – Wotans Musik. Daarna vervolgt Martin Geck met Wagners andere meesterwerken, Eine mystische Grube zur Freude einzelner : Tristan und Isolde, Eine prachtvolle, überladene, schwere und späte Kunst over Die Meistersinger von Nürnberg, Ihrem Ende eilen sie zu, die so stark im Bestehen sich wähnen! : Die Kunst des Rings – vom Ende her gesehen en Du wirst sehen, die kleine Septime war nicht möglich! : over Parsifal.
Anekdotische teksten
Heel verpozend is dat elk hoofdstuk gevolgd wordt door een ‘À propos’. Dit is telkens een soort van documenterende, anekdotische tekst over een bepaalde componist of schrijver, o.a. Meyerbeer, Heine, Schönberg of Adorno, maar ook onbekenden als de jonge, Russisch-joodse huispianist van Bayreuth, Josef Rubinstein (1847-1884) en Wagners joodse vriend, de zeer geleerde schrijver en dichter Berthold Auerbach (1812-1882). Als epiloog Wagner: Spürhund der Moderne, een tekst over de sensatiezucht van de mediatisering van Wagners oeuvre, een tekst die eindigt met de veelzeggende zin “Wagner gibt es nur eine.” Tot slot de gebruikelijke Anmerkungen, 20 bladz. Bibliographie, de Werkverzeichnis, het Personenregister en de Bildnachweis.
Genie
In het post tijdperk van Entnazifizierung, Schuldgefühl, Wiedergutmachung en Vergangenheitsbewältigung, van de Bundesgesetz zur Entschädigung für Opfer der nationalsozialistischen Verfolgung, van de al dan niet historisierbare Geschichtskultur en van het omgaan met Erinnerungskultur en de democratische Wiederaufbau op basis waarvan het Duits collectief geheugen een nieuwe, Duitse culturele nationale identiteit verzekert, maakt zo’n boek dank zij het intellect van iemand als Martin Geck, het opnieuw mogelijk trots te zijn op het feit dat men vandaag Duitser is. En tussen haakjes, waarom zouden we Wagners werk, los van zijn persoon, niet (opnieuw) mogen aanbidden, “Wagner und seine Musik werden vergöttert” (sic), als nogal wat medemensen, de één al meer dan de andere, de mens geworden God aanbidden en anderen God rigoureus tot fanatiek als wet navolgen? Wat is het verschil?
Wel, dat Wagner geen mens was, dat hij nog minder God was, maar een genie en dat God daarbij eventueel, mocht het nog nodig zijn, aanzien kan worden als de stuwende, scheppende oerkracht! Alleen kan binnen het kader van een humane benadering en voorstelling van Wagners profetische kracht en aangaande het in zijn denken aanwezig onderscheid tussen goed en kwaad, tussen fout of juist, het subliem, ethisch, christelijk-theologisch denksysteem rond het fenomeen ‘liefde’ misschien wat soelaas brengen of van pas komen. Eens proberen. Maar hoe dan ook, niet twijfelen. Dit magistraal boek zeker, zeker lezen.
Martin Geck Wagner Biografie Siedler Verlag Duits 416 bladz. ISBN 9783886809271