Dat nationalisme aan een opmars bezig is, is geen nieuws meer. Het thema is alom tegenwoordig in de media en in ons dagelijks leven. Eric Storm komt dan ook op het juiste moment met een uitgebreide wereldgeschiedenis van het fenomeen en ideologie, waarbij hij ingaat op zowel de historische, politieke en culturele als op de maatschappelijke aspecten. Daarenboven krijgen ook de Belgische en Vlaamse context ruim aandacht.
“Le nationalisme, c’est un patriotisme qui a perdu sa noblesse” (Albert Schweizer).
Het nationalisme is onmiskenbaar aan een opmars bezig. Dat maken recente verkiezingsoverwinningen van populistische politici over de hele wereld en ook in ons eigen land wel duidelijk. Wanneer is dit verschijnsel ontstaan en hoe heeft het zich ontwikkeld? Waarom vormde de Franse revolutie het startpunt en zien we sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie een opleving? De huidige opkomst van nationalisme over de hele wereld is een herinnering dat we toch niet leven in een grensloze wereld van virtuele connectiviteit. In Nationalisme belicht historicus Eric Storm hedendaagse nationalistische bewegingen door de wereldwijde evolutie van nationalisme te onderzoeken, beginnend met de opkomst van de natiestaat in de 18de eeuw tot de heropleving van nationalistische ideeën in de huidige tijd. Storm volgt de opkomst van de unitaire natiestaat – die burgerrechten aan sommigen gaf en een groot aantal “anderen” uitsloot – en de alomtegenwoordige verspreiding van nationalistische ideeën via politiek en cultuur.
Eric Storm laat zien hoe nationalisme de kunsten en geesteswetenschappen beïnvloedt, door de verspreiding ervan via kranten, televisie en sociale media in kaart te brengen. Ook sport en toerisme hebben geholpen een wereld van afzonderlijke naties te vormen, elk met zijn eigen karakter, helden en hoogtepunten. Nationalisme doordringt de fysieke omgeving, niet alleen in de vorm van nationale musea en patriottische standbeelden, maar ook in pogingen om cultureel erfgoed te behouden, nationale parken te creëren, etnische gerechten en dranken uit te vinden, traditionele bouwpraktijken te promoten en inheemse planten te kweken. Nationalisme is zelfs gebruikt om auto’s, meubels en mode te verkopen.
Door deze tendensen in verschillende landen te traceren, laat Storm zien dat de keerpunten van nationalisme wereldwijd waren. Hij betoogt dat de opkomst van nieuwe natiestaten grotendeels werd bepaald door verschuivingen in de internationale context, dat de relaties tussen natiestaten en hun burgers zich grotendeels ontwikkelden volgens wereldwijde patronen en dat wereldwijde intellectuele trends de nationalisatie van zowel cultuur als milieu beïnvloedden. Door de eeuwen heen heeft nationalisme zowel de geopolitiek als het dagelijks leven van gewone mensen getransformeerd.
In zijn monumentaal boek, “Nationalisme”, nu verschenen in Nederlandse vertaling, beschrijft Eric Storm de geschiedenis van dit fenomeen en de vaak verstrekkende gevolgen ervan. Zo bracht de uitvinding van de natiestaat politieke inspraak, maar lang niet voor iedereen: eeuwenlang werden vrouwen en mensen van kleur uitgesloten. Nationalisme werkte ook door in taal, sport en toerisme en zorgde er zo voor dat een wereld met afzonderlijke naties, elk met hun eigen identiteit, volstrekt vanzelfsprekend werd. Inmiddels zien we nationalisme overal terug: niet alleen in standbeelden en straatnamen, maar ook in andere vormen van cultureel erfgoed, in folklore, typische gerechten, zelfs in de marketing van auto’s en kleding, en is het gedachtengoed doorgedrongen tot alle haarvaten van de hedendaagse maatschappij. Nationalisme is overal. Hoog tijd dus voor een allesomvattende wereldgeschiedenis.
“Met dit boek”, schrijft Eric Storm, “tracht ik bovendien aan de greep van het methodologisch nationalisme te ontsnappen door een overdreven gerichtheid op individuele gevallen, unieke gebeurtenissen en nationale verschillen te vermijden. In plaats van onderzoek te doen naar de nationalisten zelf en naar hun rol in uitzonderlijke situaties zoals oorlogen en politieke conflicten, probeer ik de structurele invloed van nationalisme op de bredere bevolking te begrijpen. Dit vereist een zorgvuldige benadering, en aangezien het oorzakelijke verband tussen enerzijds de verbreiding van nationalistische ideeën – primair gebaseerd op de ethnos – en anderzijds de opkomst van het natiestaatmodel – hoofdzakelijk gebaseerd op de dèmos – zeer zwak is, zullen beide onderwerpen naast elkaar worden bestudeerd. Op deze manier hoop ik te laten zien hoe mensen ontvankelijk werden voor de nationalistische boodschap en hoe ze zich tot de natiestaat verhielden.”
In het eerste deel wordt de opkomst en verbreiding van de natiestaat besproken. De natiestaat werd nl. uitgevonden tijdens de Amerikaanse en de Franse Revolutie. Het ideaal van de soevereiniteit van de natie, dat rechtsgelijkheid en politieke inspraak met zich meebracht, was vooral aantrekkelijk voor leden van de middenklasse wereldwijd. Het tweede deel, over burgerschap, laat zien hoe inwoners verbonden werden met de natiestaat. Hoe en wanneer ideeën en praktijken met betrekking tot de natie relevant werden voor grote gedeelten van de bevolking is het onderwerp van het derde deel. Het vierde deel gaat over de nationalisering van de fysieke omgeving, die begonnen is tijdens de Romantiek, toen de eerste nationale musea en monumenten in Europese en Amerikaanse hoofdsteden verschenen. “Nationalism: A World History” werd vertaald door Fred Hendriks.
Eric Storm is universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden. Hij is Spanje-expert en doceert Europese geschiedenis van de 19de en 20ste eeuw. Storm doet onderzoek naar nationalisme en regionalisme vanuit een internationaal vergelijkend perspectief. Eerder schreef hij onder meer “De ontdekking van El Greco” en “The Culture of Regionalism”.
Eric Storm Nationalisme Een wereldgeschiedenis 656 bladz. uitg. Alfabet ISBN 9789021343198