“De schepping van een aards paradijs” is de biografie van Mondriaan in de periode 1919-1933, zijn tijd in Parijs. Auteur Léon Hanssen geeft naast de uitermate, boeiende beschrijving van Mondriaans leven en werk, een gedetailleerd beeld van de turbulente jaren tussen het eind van de Eerste Wereldoorlog en de machtsovername door de nazi’s in januari 1933.

Piet Mondriaan (1872-1944), de francofiele schilder met literaire aspiraties uit een streng gereformeerd gezin, trok voor de eerste keer naar Parijs in 1911. Hij bleef er tot 1914. Na zijn periode in Laren, keerde hij in 1919 terug naar zijn oud Parijs atelier aan de Rue du Départ waar hij tussen coryfeeën als Picasso, Salvador Dalí, Josephine Baker en Le Corbusier, als een ster aan de rand van het cultureel firmament schitterende. In zijn klein, vijfhoekig atelier in de desolate stationsbuurt van Montparnasse, was alles rechthoekig en in wit, zwart of in primaire kleuren geschilderd.

Léon Hanssen getuigt in zijn boek van een fenomenale kennis en algemene eruditie. Hartverscheurend is wanneer we lezen dat Mondriaan op zijn 57ste, verliefd werd op de 20-jarige Lily Bles. Hij vroeg haar ten huwelijk en maakte alvast een bedje voor hun toekomstige baby. Het antwoord van Lily was, neen. Ontroerend is dan weer hoe diezelfde hoekige, onhandige man in zijn eentje in zijn atelier, rechtlijnig, de foxtrot en de charleston danste.

We ontmoeten in zijn boek tal van mensen die in de loop van de ganse besproken periode, een cruciale rol hebben gespeeld in Mondriaans denken, handelingen en beslissingen, Salomon Slijper, Willy Wentholt, W. F. Röell, Helene Kröller-Müller, zijn contact met de Collectie van de antroposofe Joanna Maria Tak van Poortvliet, Eileen Gray, de vicomte de Noailles, Sophie Küppers, Ida Bienert, Gret Palucca, Leo Faust, Cesar Domela, de danseres Kamares, Katherine Dreier, Alfred Roth, Ella Hoyack, Huinck, Scherjon, Marlow Moss, Florence Henri, de kunsthistorica Sophie Küppers of Alexander Dorner, de directeur van het Provinzialmuseum in Hannover, die werk van Mondriaan opnam in zijn “Kabinett der Abstrakten” of Hilla Rebay, de Duitse barones die werk kocht van Mondriaan en die “Guggi” (Solomon Guggenheim) wist te overhalen om een deel van zijn vermogen aan non-figuratieve kunst te spenderen, evenals verzamelaar Sidney Janis en Alfred Hamilton Barr Jr, de eerste directeur van het MoMa.

Na zijn kubistische werken, werden Mondriaans utopische composities iconisch en internationaal. Kunst was een spiritueel middel om universele harmonie te bereiken. Hij introduceerde de variabele, dubbele lijn en vond zichzelf daarmee opnieuw uit als profeet van een paradijselijke toekomst van de mensheid. Door het kosmisch evenwicht van de harmonische verhoudingen tussen horizontalen en verticalen met verhoudingen waarvan de regels bepaald werden door een onaantastbare, universele en objectieve geest, bracht Mondriaans kunst terug tot zijn meest elementaire vorm, in primaire kleuren, wit grijs en zwart. Geïnspireerd door de theosofie, was Mondriaans kunst vergeestelijkte, apollinische sublimering van libido. Mondriaans onbewogenheid der ziel en destructie van lichamelijkheid inspireerde Yves Saint-Laurent en oogstte bijval van El Lissitzky. Het zou uiteindelijk de meest herkenbare kunst uit de geschiedenis worden.

Het heel uitgebreid notenapparaat, bestaande uit wel meer dan tweeduizend verwijzingen, zijn via het internet te lezen. Hanssens boek is zowel een biografie, een karakterstudie als een erudiet geschetst, politiek en kunsthistorisch tijdsbeeld. Wachtend op de voorgeschiedenis en het vervolg (1934-1944), dit boek alvast zeker, zeker lezen. Het is fenomenaal!

Léon Hanssen (°1955) is de auteur van de veelgeprezen tweedelige biografie van Menno ter Braak (Want alle verlies is winst en Sterven als een polemist, genomineerd voor de AKO Literatuurprijs en bekroond met de Busken Huetprijs en de Henriëtte de Beaufort-prijs). Hij is als cultuurhistoricus verbonden aan Tilburg University, waar hij de bijzondere leerstoel Life Writing and Cultural Memory bekleedt.

Léon Hanssen De schepping van een aards paradijs. Piet Mondriaan 1919-1933 Uitg. Querido – Singel bladz. ISBN 9789021458106

https://www.stretto.be/mondriaan-en-het-kubisme/

https://www.stretto.be/subliem-nieuw-boek-over-piet-mondriaan/

https://www.stretto.be/nederlandse-muziek-in-de-20ste-eeuw/

https://www.stretto.be/kijken-maar-ook-luisteren-dada-meer-dan-een-antibeweging/