Het schitterend boek “Dada Een geschiedenis” van Hubert van den Berg beschrijft het ontstaan en de ontwikkeling van de internationale dada beweging zoals die zich manifesteerde in Zürich, Berlijn en Parijs. In het boek is er ook bijzondere aandacht voor dada in Nederland (bv. voor de Dada-tournee van 10 januari tot en met 14 februari 1923) en voor Dada in België rond de dichter Clément Pansaers (1885-1922) (“Pan-Pan au Cul du Nu Nègre”) en Carl Einstein (1885-1940) in Terhulpen/La Hulpe, en het dada-maandblad “Ça Ira” van Maurice van Essche en Paul Joostens in Antwerpen.
Prof. Hubert van den Berg schenkt ook extra aandacht aan de hoofdrolspelers Theo van Doesburg/I.K. Bonset (I.K. Bonset was zijn pseudoniem), Hendrik Nicolaas Werkman (de drukker van “De Ploeg”), Piet Mondriaan, Clément Pansaers en Paul van Ostaijen. Eerder verscheen bij Vantilt “En Avant dada, De geschiedenis van het dadaïsme” van Richard Huelsenbeck en “In den beginne was Dada” van Raoul Hausmann.
Dada werd en wordt vaak een antibeweging genoemd. Het boek “Dada. Een geschiedenis” herziet dit eenzijdig, negatief beeld. In werkelijkheid was dada de synthese van het vooroorlogse avantgardistisch kubisme, futurisme en expressionisme en de opmaat tot het surrealisme en het constructivisme. Dada was misschien wel knotsgek en baldadig, het was een cruciale fase in de ontwikkeling van de moderne kunst en literatuur van de 20ste eeuw. “Dada. Een geschiedenis” is rijk in kleur geïllustreerd. Een kroniek van de belangrijkste dada kunstenaars, kunstwerken, evenementen en gebeurtenissen vervolledigt het boek. Niet te missen!
Het boek “In den beginne was Dada” biedt voor het eerst een Nederlandse titel van Raoul Hausmann (1886-1971). Hij noemde zichzelf op zijn visitekaartje president van de zon, de maan en de kleine aarde (binnenkant), “dadasoof”, “dadaraoul”, directeur van het circus Dada. Toen Dada van Zürich naar Berlijn overwaaide, behoorde Raoul Hausmann met Richard Huelsenbeck tot de scherpste pennen van de Duitse groep. Hij schreef een twaalftal manifesten die richting moesten geven aan de Club dada, waarvan er voor deze uitgave zeven vertaald werden door Jan H. Mysjkin. Bovendien vielen de dada-activiteiten van 1918 samen met Hausmanns ontdekking van de fotomontage en het klankgedicht. Over beide ontdekkingen bericht hij in deze bundel.
“Het is een zeldzaam geschenk uit de hemel, wanneer het een mens is vergund om aanwezig te zijn bij de geboorte van een religie of een idee die vervolgens de aardbol verovert,’ schreef Richard Huelsenbeck in “En avant dada”. Huelsenbeck was in 1916 aanwezig bij de geboorte van Dada in het Cabaret Voltaire in Zürich. In 1917 keerde Huelsenbeck naar Berlijn terug waar hij de aanstichter en leider werd van de Club dada. Zijn boek “En avant dada” opent met de eerste dada lezing in 1920 in Duitsland, die de vonk aan de lont stak van de dadaïstische groep in Berlijn.
Opvallend is de weinig besproken relatie tussen Dada en muziek. In “Dada een geschiedenis” lezen we bv. dat op maandag 12 maart 1923 Theo en Nelly van Doesburg samen met Kurt Schwitters, in de dansstudio van Lily Green, een moderne “Soirée” verzorgden. Theo van Doesburg hield daar een lezing over de ontwikkeling van de nieuwe kunstrichtingen van impressionisme tot dadaïsme en Nelly van Doesburg speelde dan pianowerken van Honegger, Poulenc, Josef Hauer, Daniel Ruyneman en Egon Wellesz.
Ook vernemen we dat op vrijdag 6 juli van dat jaar Tristan Tzara en Il’ja Zdanevic in het Théatre Michel aan de rue des Mathurins, de “Soirée du Coeur à barbe” organiseerden. Op het programma stond muziek van Georges Auric, Jacob van Domselaer, Darius Milhaud, Vittorio Rieti, Erik Satie en Igor Stravinsky, uitgevoerd door Nelly van Doesburg, eigenl. Petronella Johanna van Moorsel, (Van Doesburgs derde vrouw), Marcelle Meyer en Erik Satie. Jacob van Domselaer (1890-1960) was de componist van “Proeven van Stijlkunst”, negen composities uit 1913 en 1916, naar de in muziek vertaalde, abstracte principes van “De Stijl”.
Francis Picabia kondigde in oktober 1924 in het laatste nummer van “391” onder de titel “Dadaïsme-Instantéïsme”, voor 27 november, de première aan van het knettergek ballet “Relâche” en de pauzefilm “Entr’acte”, een gezamenlijk dubbelproject van de Ballets Suédois van Rolf de Maré, Picabia (decors), Erik Satie (muziek), René Clair (Film) en Jean Börlin (choreografie).
Op donderdag 4 december volgde dan de première van dat ballet en de film in het Théatre des Champs-Elysées. In de film traden onder andere Jean Börlin als jager met Tiroler hoedje op, Francis Picabia als man die het kanon laadt en Man Ray en Marcel Duchamp als schakers. Het project werd als “Ballet instantanéiste en deux actes” gepresenteerd en markeerde door de deelname van verschillende (oud)dadaïsten nogmaals het einde van dada, dat in 1921 iedere toegang tot het Théatre des Champs-Elysées was ontzegd.
Zondagmiddag 18 januari 1925 zou Johannes Baader, een laatste dadamatinee in samenwerking met Paul Hindemith en Igor Stravinsky in de “Hamburgische Staatoper” hebben verzorgd. Daadwerkelijk vond in het pas in 1934 tot Staatsoper omgedoopt Hamburger Stadttheater, een matinee plaats, verzorgd door Eugen Papst en Gustav Brecher, waar Paul Hindemiths “Sancta Susanna” (naar August Stramms gelijknamig toneelstuk uit 1912) en Igor Stravinsky’s “Histoire du Soldat” in première werden gespeeld. Bezorgd over mogelijke negatieve reacties vanuit het publiek, werden de bezoekers nadrukkelijk verzocht zich van luidruchtig commentaar en andere interrupties te willen onthouden. De opvoering was echter een groot succes en kreeg luid applaus. Drie schitterende boeken. Leerzaam, grappig en relativerend. Goed voor hart en bloedvaten. Niet te missen!
Hubert van den Berg “Dada Een geschiedenis” 351 bladz. geïllustreerd uitg. Vantilt ISBN 978 90 7569 797 1
Richard Huelsenbeck “En avant Dada” vertaald door Jan H. Mysjkin geïllustreerd uitg. Vantilt ISBN 978 90 7569 738 4
Raoul Hausmann “In den beginne was Dada” vertaald door Jan H. Mysjkin geïllustreerd uitg. Vantilt ISBN 978 90 7569 768 1
https://www.stretto.be/nederlandse-muziek-in-de-20ste-eeuw/#more-1778
https://www.stretto.be/mondriaan-en-het-kubisme/#more-3777
https://www.stretto.be/subliem-nieuw-boek-over-piet-mondriaan/